Σαποντίγια (Manilkara zapota).

Σαποντίγια - Manilkara zapota

Το Manilkara zapota, κοινώς γνωστό ως sapodilla (Σαποντίγια) , sapota, chikoo, chico, naseberry ή nispero είναι ένα μακρόβιο, αειθαλές δέντρο που προέρχεται από το νότιο Μεξικό, την Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική. Ένα παράδειγμα φυσικού φαινομένου είναι στο παράκτιο Γιουκατάν στη μαγγρόβια οικοπεριοχή Petenes, όπου είναι ένα κυρίαρχο είδος φυτού. Εισήχθη στις Φιλιππίνες κατά τη διάρκεια του ισπανικού αποικισμού. Καλλιεργείται σε μεγάλες ποσότητες στην Ινδία, το Πακιστάν, την Ταϊλάνδη, τη Μαλαισία, την Καμπότζη, την Ινδονησία, το Βιετνάμ, το Μπαγκλαντές και το Μεξικό.

Η Sapodilla είναι ένα διακοσμητικό αειθαλές δέντρο με πυκνό και ευρύ στέμμα που μπορεί να αναπτυχθεί στα 9-20 μέτρα ύψος στην καλλιέργεια, αλλά μπορεί να φτάσει στα 30-38 μέτρα ύψος στο δάσος. Ο ευθύς, κυλινδρικός κορμός του δέντρου μπορεί να έχει διάμετρο έως 50 εκατοστά στην καλλιέργεια και έως 150 εκατοστά στο δάσος. Ως καλλιεργούμενο είδος, το δέντρο sapodilla είναι μεσαίου μεγέθους και αργής ανάπτυξης. Ισχυρό και ανθεκτικό στον αέρα, διατηρεί ένα εκτεταμένο ριζικό σύστημα. Το κοκκινωπό ξύλο είναι σκληρό και ανθεκτικό. Ο φλοιός είναι πλούσιος σε λευκό, κολλώδες λάτεξ που ονομάζεται chicle.

Τα διακοσμητικά φύλλα είναι μεσαίου μεγέθους, πράσινα και γυαλιστερά. Είναι εναλλασούμενα, ελλειπτικά έως ωοειδή, μήκους 7–15 εκ, με ολόκληρο περιθώριο. Τα λευκά- κρεμ λουλούδια είναι δυσδιάκριτα και μοιάζουν με καμπάνα, με έξι λοβούς στη στεφάνη. Ένας άγουρος καρπός έχει σφιχτή εξωτερική φλούδα και όταν συλλεχθεί, απελευθερώνει λευκό κόμμι από το στέλεχος του. Ένας πλήρως ωριμασμένος καρπός έχει χαλαρή φλούδα και δεν απελευθερώνει κόμμι όταν συλλέγεται.

Ο καρπός είναι ένα μεγάλο μούρο, διαμέτρου 4-8 εκ. με τραχύ, σκουριασμένο καφέ δέρμα όταν ωριμάσει, και έχει σφαιροειδές έως ωοειδές σχήμα . Στο εσωτερικό, η σάρκα του κυμαίνεται από ανοιχτό κίτρινο έως γήινο καφέ χρώμα με κοκκώδη υφή παρόμοια με αυτή ενός καλά ωριμασμένου αχλαδιού. Κάθε φρούτο περιέχει έναν έως έξι σπόρους. Οι σπόροι είναι σκληροί, γυαλιστεροί και μαύροι, μοιάζουν με φασόλια, με ένα άγκιστρο στο ένα άκρο που μπορεί να σκαλώσει, να πιαστεί στο λαιμό σε περίπτωση κατάποσης. Όταν ο καρπός είναι άγουρος, η σάρκα του περιέχει τόσο τανίνη όσο και γαλακτώδες λάτεξ και είναι δυσάρεστη.

Ο καρπός έχει καρυδάτη και εξαιρετικά γλυκιά γεύση βύνης. Ο άγουρος καρπός είναι σκληρός στην αφή και περιέχει υψηλές ποσότητες σαπωνίνης, η οποία έχει στυπτικές ιδιότητες παρόμοιες με την τανίνη, που στεγνώνει το στόμα.

Τα φρούτα μπορούν να καταναλωθούν ωμά ή να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή σερμπέτ, κρέμας, παγωτού, πίτες, μαρμελάδες, ζελέ κλπ. Ελαφρώς μεγαλύτερο από ένα δαμάσκηνο, όταν είναι εντελώς ώριμο, η σάρκα του είναι μαλακιά, πολύ γλυκιά, ελαφρώς όξινη και παντελώς νόστιμη, σε ένα συνδυασμό γεύσεων από αχλάδι, κανέλα και καστανή ζάχαρη. Ο καρπός περιέχει τανίνη, η οποία είναι στυπτική. Για να είναι στα καλύτερά του, τα φρούτα πρέπει να καταναλωθούν όταν είναι εντελώς ώριμα και έχουν χάσει αυτή τη στυπτικότητα, και γι' αυτό είναι δύσκολο να αναπτυχθούν εμπορικά.

Τα δέντρα μπορούν να επιβιώσουν μόνο σε ζεστά, τυπικά τροπικά περιβάλλοντα, πεθαίνοντας εύκολα αν η θερμοκρασία πέσει κάτω από τη θερμοκρασία ψύξης. Για να καρποφορήσει το δέντρο sapodilla χρειάζεται πέντε έως οκτώ χρόνια από τη βλάστηση. Τα δέντρα sapodilla δίνουν καρπούς δύο φορές το χρόνο, αν και η ανθοφορία μπορεί να συνεχιστεί όλο το χρόνο.  Ο πολλαπλασιασμός γίνεται συνήθως μέσω σπόρων, αλλά τα ανώτερα δέντρα μπορούν να αναπαραχθούν με εμβολιασμό.

Το δέντρο Sapodilla παρέχει τα δομικά στοιχεία για μια σειρά προϊόντων που χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο.

Τα στελέχη είναι πηγή ενός γαλακτώδους λατέξ που ονομάζεται μπαλάτα ή chicle. Αυτό το ανελαστικό πολυμερές όταν πήξει γίνεται σκληρό και εύθραυστο μέχρι να μασσηθεί. Χρησιμοποιείται εδώ και καιρό ως βάση για τσίχλες.

Πριν από πολύ καιρό, οι Μάγια και οι Αζτέκοι έβραζαν τον χυμό του «τσίκλι» (κόμμι), τον έπλαθαν σε χοντρά τεμάχια που τα έκοβαν σε μικρά κομμάτια για να τα μασήσουν. Είχαν φτιάξει την πρώτη τσίχλα! Το 1866, ο πρώην πρόεδρος του Μεξικού, στρατηγός Σάντα Άννα, έφερε ένα δείγμα χυμού chicle σε έναν επιχειρηματία της Νέας Υόρκης, τον Τόμας Άνταμς. Ο Άνταμς αποφάσισε να αναμίξει ζάχαρη με το chicle, δημιουργώντας ένα νέο είδος τσίχλας. Η παραγωγή chicle είναι μια διαδικασία εντατικής εργασίας.

Η φυσική τσίχλα chicle αντιπροσωπεύει ένα πολύ μικρό τμήμα της αγοράς τσίχλας, λόγω της εντατικής εργασίας συλλογής της. Αντ 'αυτού, οι περισσότερες τσίχλες προέρχονται από άλλο φυσικό λάτεξ ή είναι κατασκευασμένες με συνθετικό κόμμι με βάση το πετρέλαιο. Στο Μεξικό, είναι παράνομη η συγκομιδή του δέντρου Sapodilla λόγω της αξίας του ως πηγή chicle.

Τα πολύ μικρά φύλλα και οι βλαστοί μπορούν να καταναλωθούν ωμά ή μαγειρεμένα. Συνιστάται προσοχή καθώς τα παλαιότερα φύλλα περιέχουν δηλητηριώδη αλκαλοειδή.

Στην Ιατρική λαμβάνεται αφέψημα φύλλων για πυρετό, αιμορραγία, πληγές και έλκη. Για νευραλγία, φύλλο με λίπος εφαρμόζεται ως κομπρέσα στους κροτάφους. Τα λουλούδια χρησιμοποιούνται ως ένα από τα συστατικά μιας σκόνης που τρίβεται στο σώμα μιας γυναίκας μετά τον τοκετό. Ο φλοιός είναι στυπτικός, αντιπυρετικός και τονωτικός. Η τανίνη από το φλοιό χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της διάρροιας και του πυρετού. Ο καρπός τρώγεται ως φάρμακο για τη δυσπεψία και τη διάρροια. Οι σπόροι είναι αντιπυρετικοί και όταν αλέθονται με νερό λειτουργούν ως διουρητικά. Χρησιμοποιούνται για την αποβολή λίθων της ουροδόχου κύστης και της χολής. Το φυτό είναι πηγή σαποτίνης, ενός γλυκοζίτη που χρησιμοποιείται στην ιατρική ως αντιπυρετικό.

Τα άγρια ​​και καλλιεργημένα δέντρα στην Αμερική αξιοποιούνται για το γαλακτώδες λατέξ τους, το οποίο πήζει σε κόκκους και ήταν το κύριο συστατικό της τσίχλας πριν από την εμφάνιση συνθετικών εναλλακτικών. Το κόμμι χρησιμοποιείται επίσης σε ιμάντες μετάδοσης, οδοντιατρικές χειρουργικές επεμβάσεις και ως υποκατάστατο της γουταπέρκας, πήγματος του λατέξ του Palaquium spp.

Το κόμμι λαμβάνεται από λοξές περικοπές ή πτυχώσεις που γίνονται στον κορμό του δέντρου κατά τους βροχερούς μήνες. Από αυτές τις περικοπές εκρέει ένα γαλακτώδες λάτεξ το οποίο πρέπει να πήξει από τη θερμότητα και να διαμορφωθεί σε στερεά τεμάχια για εξαγωγή.

Η τανίνη από το φλοιό χρησιμοποιείται σε πανιά πλοίων και αλιευτικά εργαλεία.

Το εγκάρδιο τού κορμού είναι σκούρο κοκκινωπό ή κοκκινωπό καφέ, ενώ το μαλακό ξύλο, ακριβώς κάτω από το φλοιό, είναι κάπως ροζ. Είναι χωρίς διακριτική οσμή ή γεύση, μάλλον χαμηλής στιλπνότητας, μάλλον λεπτής υφής και με αρκετά ίσιο κόκκο. Το ξύλο διακρίνεται για τη δύναμη και την αντοχή του, είναι επίσης πολύ σκληρό, γερό, πυκνό και ανθεκτικό στα έντομα. Δεν είναι εύκολο να δουλευτεί και έχει την τάση να διασπάται, αλλά έχει ομαλό τελείωμα. Είναι κατάλληλο για βαριές κατασκευές, σιδηροδρομικούς δεσμούς, έπιπλα, κουφώματα και λαβές εργαλείων.  Το ξύλο Sapodilla χρησιμοποιήθηκε για υπέρθυρα και δοκάρια στους ναούς των Μάγια. Περίτεχνα σκαλισμένα παράθυρα από ξύλο Sapodilla, ηλικίας περίπου 1.000 ετών, εξακολουθούν να υπάρχουν ανέπαφα σε ορισμένα ερείπια των Μάγια.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Manilkara_zapota
https://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Manilkara+zapota
https://www.britannica.com/plant/sapodilla
https://www.rainforest-alliance.org/species/sapodilla/