Σιζάλ ( Agave sisalana).

Σιζάλ - Agave sisalana

Το σιζάλ, με τη βοτανική ονομασία Agave sisalana, είναι ένα είδος ανθοφόρου φυτού, ανήκει στην οικογένεια Asparagaceae κα είναι ενδημικό στο νότιο Μεξικό, αλλά ευρέως καλλιεργούμενο και εγκλιματισμένο σε πολλές άλλες χώρες. Παράγει μια σκληρή ίνα που χρησιμοποιείται στην παραγωγή διαφόρων προϊόντων. Ο όρος σιζάλ μπορεί να αναφέρεται είτε στην κοινή ονομασία τού φυτού είτε στην ίνα. Μερικές φορές αναφέρεται ως «κάνναβη σιζάλ», επειδή για αιώνες η κάνναβη ήταν μια σημαντική πηγή για την παραγωγή ίνας. Η ίνα σιζάλ χρησιμοποιείται παραδοσιακά για σχοινιά και σπάγκους και έχει πολλές άλλες χρήσεις, όπως σε χαρτί, ύφασμα, υποδήματα, καπέλα, τσάντες, χαλιά, γεωυφάσματα, ταπετσαρίες τοίχου και πίνακες βελών. Χρησιμοποιείται επίσης ως ενισχυτική ίνα σε υαλοβάμβακα, καουτσούκ και κονία.

Η προέλευση της Agave sisalana είναι αβέβαιη. Παραδοσιακά θεωρήθηκε ότι ήταν ενδημική της χερσονήσου Γιουκατάν, αλλά δεν υπάρχουν αρχεία βοτανικών συλλογών από εκεί. Αρχικά στάλθηκαν από το ισπανικό αποικιακό λιμάνι του Σιζάλ στο Γιουκατάν (εξού και το όνομα). Στις φυτείες του Γιουκατάν καλλιεργούν πλέον τη «Χένεκεν» ("Agave fourcroydes").

Η Agave sisalana είναι ένα αειθαλές παχύφυτο. Ο βλαστός του φυτού φτάνει περίπου τα 90 εκατοστά σε ύψος, με διάμετρο περίπου 40 εκ. Τα φύλλα σε σχήμα λόγχης, που αναπτύσσονται από το μίσχο σε μια μεγάλη πυκνή ροζέτα, είναι σαρκώδη και άκαμπτα, με γκρι έως σκούρο πράσινο χρώμα. Το καθένα έχει μήκος 60–180 εκ και πλάτος 10–18 εκ στο ευρύτερο τμήμα, καταλήγοντας σε μια αιχμηρή ράχη. Τα νεαρά φύλλα μπορεί να έχουν μερικά λεπτά δόντια περιμετρικά, αλλά τα χάνουν καθώς ωριμάζουν. Μέσα σε τέσσερα έως οκτώ χρόνια μετά τη φύτευση, το ώριμο φυτό στέλνει έναν κεντρικό μίσχο λουλουδιών που φτάνει περίπου τα 6 μέτρα σε ύψος. Κίτρινα άνθη, μήκους περίπου 6 εκ και με δυσάρεστη οσμή, σχηματίζουν πυκνές συστάδες στις άκρες των κλαδιών που αναπτύσσονται από το μίσχο του λουλουδιού. Καθώς τα λουλούδια αρχίζουν να μαραίνονται, τα μπουμπούκια που αναπτύσσονται στην άνω γωνία μεταξύ του μίσχου και του μίσχου του λουλουδιού εξελίσσονται σε μικρά φυτά, ή βολβούς, που πέφτουν στο έδαφος και ριζώνουν. Όπως και άλλα είδη Αγαύης, το παλιό φυτό πεθαίνει όταν ολοκληρωθεί η ανθοφορία.

Το φυτό σιζάλ έχει διάρκεια ζωής 7-10 χρόνια και παράγει συνήθως 200-250 εμπορικά χρησιμοποιήσιμα φύλλα. Κάθε φύλλο περιέχει κατά μέσο όρο περίπου 1000 ίνες. Οι ίνες αντιπροσωπεύουν μόνο το 4% περίπου του φυτού κατά βάρος. Το σιζάλ θεωρείται φυτό των τροπικών και υποτροπικών, αφού η παραγωγή επωφελείται από θερμοκρασίες άνω των 25 βαθμών Κελσίου και ηλιοφάνεια.

Το σιζάλ χρησιμοποιήθηκε από τους Αζτέκους και τους Μάγια για την κατασκευή υφασμάτων και χαρτιού. Τον 19ο αιώνα, η καλλιέργεια σιζάλ εξαπλώθηκε στη Φλόριντα, στα νησιά της Καραϊβικής και στη Βραζιλία (Paraiba και Bahia), καθώς και σε χώρες της Αφρικής (κυρίως Τανζανία και Κένυα) και στην Ασία. Το Σιζάλ φέρεται να «ήρθε στην Αφρική από τη Φλόριντα, μέσω ενός αξιόλογου Γερμανού βοτανολόγου, ονόματι Χίνντορφ». Στην Κούβα η καλλιέργειά του εισήχθη το 1880, από τον Fernando Heydrich στο Matanzas. Οι πρώτες εμπορικές φυτεύσεις στη Βραζιλία έγιναν στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και οι πρώτες εξαγωγές ινών σιζάλ από εκεί έγιναν το 1948. Μόλις τη δεκαετία του 1960 επιταχύνθηκε η παραγωγή της Βραζιλίας και ιδρύθηκε το πρώτο από τα πολλά κλωστήρια. Σήμερα η Βραζιλία είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος παραγωγός σιζάλ. Υπάρχουν θετικές και αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την καλλιέργεια σιζάλ.

Τα φυτά αναπτύσσονται καλύτερα σε μέτρια πλούσιο έδαφος με καλή αποστράγγιση και σε ζεστά υγρά κλίματα. Τα νεαρά φυτά, που πολλαπλασιάζονται από βολβούς ή ριζώματα (υπόγεια στελέχη) ώριμων φυτών, συνήθως διατηρούνται σε φυτώρια για τους πρώτους 12 έως 18 μήνες. Στην αρχή της περιόδου των βροχών, τα φυτά μεταφέρονται στο χωράφι. Αυτές οι μέθοδοι δεν προσφέρουν καμία δυνατότητα για γενετική βελτίωση. Ο εργαστηριακός πολλαπλασιασμός (in vitro) επιλεγμένου γενετικού υλικού χρησιμοποιώντας μεριστοματική ιστοκαλλιέργεια (μοσχεύματα) (MST) προσφέρει σημαντικές δυνατότητες για την ανάπτυξη βελτιωμένου γενετικού υλικού. Το σιζάλ ωριμάζει περίπου τρία έως πέντε χρόνια μετά τη φύτευση, ανάλογα με το κλίμα, αποδίδοντας ικανοποιητικές ίνες για επτά ή οκτώ χρόνια στη συνέχεια και παράγοντας περίπου 300 φύλλα σε όλη την παραγωγική περίοδο. Τα εξωτερικά φύλλα κόβονται κοντά στο μίσχο καθώς φτάνουν σε όλο τους το μήκος. Η αρχική συγκομιδή είναι περίπου 70 φύλλα. Η μετέπειτα ετήσια παραγωγή είναι περίπου 25.

Η ίνα σιζάλ παρασκευάζεται από τα φύλλα του φυτού.  Η εξαγωγή των ινών γίνεται με μια διαδικασία γνωστή ως αποφλοιοποίηση, όπου τα φύλλα συνθλίβονται μεταξύ των κυλίνδρων, χτυπιούνται και απομακρύνονται από έναν περιστρεφόμενο τροχό που έχει αμβλεία μαχαίρια, έτσι ώστε να παραμένουν μόνο οι ίνες.  Ο πολτός που προκύπτει ξύνεται από την ίνα και η ίνα πλένεται και στη συνέχεια ξηραίνεται με μηχανικά ή φυσικά μέσα. Εναλλακτικά, στην Ανατολική Αφρική, όπου η παραγωγή γίνεται συνήθως σε μεγάλα κτήματα, τα φύλλα μεταφέρονται σε ένα κεντρικό εργοστάσιο αποφλοίωσης, όπου χρησιμοποιείται νερό για να ξεπλυθούν τα απόβλητα μέρη του φύλλου.

Οι ίνες στη συνέχεια ξηραίνονται, βουρτσίζονται και δεματοποιούνται για εξαγωγή. Το σωστό στέγνωμα είναι σημαντικό καθώς η ποιότητα των ινών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την περιεκτικότητα σε υγρασία. Έχει βρεθεί ότι η τεχνητή ξήρανση οδηγεί σε γενικά καλύτερες ποιότητες ινών από το στέγνωμα στον ήλιο, αλλά δεν είναι πάντα εφικτό στις λιγότερο βιομηχανικές χώρες όπου παράγεται το σιζάλ. Στο πιο ξηρό κλίμα της βορειοανατολικής Βραζιλίας, το σιζάλ καλλιεργείται κυρίως από μικροκαλλιεργητές και η ίνα εξάγεται από ομάδες που χρησιμοποιούν φορητούς αποξεστήρες που δεν χρησιμοποιούν νερό. Οι ίνες καθαρίζονται στη συνέχεια με βούρτσισμα. Οι ξηρές ίνες χτενίζονται μηχανικά και ταξινομούνται σε διάφορες ποιότητες, σε μεγάλο βαθμό με βάση τον προηγούμενο, εντός του αγρού, διαχωρισμό σε ομάδες μεγέθους των φύλλων.

Οι γυαλιστερές ίνες, συνήθως λευκές, έχουν κατά μέσο όρο μήκος 100 έως 125 εκ και είναι αρκετά χονδροειδείς και άκαμπτες. Οι ίνες σιζάλ εκτιμώνται ιδιαίτερα για τη χρήση τους ως σχοινιά λόγω της αντοχής, της ανθεκτικότητας, της ικανότητας τάνυσης, της συγγένειας σε ορισμένες χρωστικές ουσίες και της αντοχής τους στη φθορά από το αλμυρό νερό. Η ίνα είναι πολύ παρόμοια με αυτή του σχετικού henequen (Agave fourcroydes).

Το σιζάλ είναι μια πολύτιμη τροφή για τις μέλισσες λόγω της μεγάλης περιόδου ανθοφορίας του. Τους είναι ιδιαίτερα ελκυστικό κατά τη διάρκεια της έλλειψης γύρης. Το παραγόμενο μέλι είναι ωστόσο σκούρο και έχει έντονη και δυσάρεστη γεύση. Επειδή το σιζάλ είναι αγαύη, μπορεί να ζυμωθεί και να αποσταχθεί για να παρασκευαστεί μεζκάλ (ένα λικέρ τύπου τεκίλα tequila). Στην Ινδία μπορεί να είναι συστατικό σε ορισμένα σνακ του δρόμου. Το σιζάλ είναι μια λαϊκή θεραπεία για τη δυσεντερία, τις πληγές από τη λέπρα και τη σύφιλη.  Τα φύλλα περιέχουν ηκογενίνη που χρησιμοποιείται στη μερική σύνθεση του φαρμάκου κορτιζόνη.

Παραδοσιακά, το σιζάλ ήταν το κορυφαίο υλικό για αγροτικές χρήσεις (συνδετικός σπάγκος, χορτοδετικής, δεματιάσματος) λόγω της αντοχής, της ανθεκτικότητας, της ικανότητας να τεντώνεται, της συγγένειας προς ορισμένες χρωστικές ουσίες και της αντίστασής του στη φθορά από το αλμυρό νερό. Η σημασία αυτής της παραδοσιακής χρήσης μειώνεται με τον ανταγωνισμό από το πολυπροπυλένιο και την ανάπτυξη άλλων τεχνικών παραγωγής σανού χόρτου, ενώ έχουν αναπτυχθεί νέα προϊόντα σιζάλ υψηλότερης αξίας.

Εκτός από σχοινιά, σπάγκους και γενικά προϊόντα σχοινοποιΐας, το σιζάλ χρησιμοποιείται σε χαμηλού κόστους και εξειδικευμένου χαρτιού, πίνακες βελών (dartboards), υφάσματα γυαλίσματος, φίλτρα, γεωυφάσματα, στρώματα, χαλιά, χειροτεχνίες, πυρήνες συρματόσχοινων και μακραμέ. Το Sisal έχει χρησιμοποιηθεί ως ένας φιλικός προς το περιβάλλον ενισχυτικός παράγοντας για την αντικατάσταση του αμιάντου και του fiberglass σε σύνθετα υλικά σε διάφορες χρήσεις, συμπεριλαμβανομένης της αυτοκινητοβιομηχανίας. Η κατώτερης ποιότητας ίνα υποβάλλεται σε επεξεργασία από τη βιομηχανία χάρτου λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς της σε κυτταρίνη και ημικυτταρίνες. Η ίνα μεσαίας ποιότητας χρησιμοποιείται στη βιομηχανία σχοινιών για την κατασκευή σχοινιών, χορτοδετικών και συνδετικών σπάγκων. Τα σχοινιά και οι σπάγκοι χρησιμοποιούνται ευρέως για ναυτιλιακή, αγροτική και γενική βιομηχανική χρήση. Η ανώτερης ποιότητας ίνα μετά την επεξεργασία μετατρέπεται σε νήματα και χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία χαλιών.

Άλλα προϊόντα που αναπτύχθηκαν από ίνες σιζάλ περιλαμβάνουν προϊόντα σπα, στύλους ξυσίματος για γάτες, ζώνες οσφυϊκής υποστήριξης, χαλιά, παντόφλες, πανιά και δίσκους τριβείων, δίχτυα ψαρέματος, αιώρες, κουρτίνες πόρτας, δάπεδο- καλύμματα, τσάντες κλπ. 

Καθώς το σιζάλ είναι γνωστό για το ανθεκτικό του νήμα, ταπέτα από σιζάλ τοποθετούνται σε περιοχές με μεγάλη κίνηση. Το χαλί από σιζάλ δεν δημιουργεί στατικό ηλεκτρισμό ούτε παγιδεύει τη σκόνη, έτσι η μόνη συντήρηση που απαιτείται, είναι αυτή της ηλεκτρικής σκούπας. Ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες, το σιζάλ θα απορροφήσει την υγρασία του αέρα ή θα την απελευθερώσει, προκαλώντας διαστολή ή συστολή. Το σιζάλ δεν συνιστάται για περιοχές που δέχονται υγρές διαρροές ή βροχή ή χιόνι. Το σιζάλ χρησιμοποιείται μόνο του σε χαλιά ή σε μείγματα με μαλλί και ακρυλικό για να είναι πιο απαλό.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Sisal
https://pfaf.org/USER/Plant.aspx?LatinName=Agave+sisalana
https://www.britannica.com/plant/sisal