Πάνδανος - Βιδωτό Πεύκο (Pandanus utilis)

Πάνδανος - Βιδωτό Πεύκο - Pandanus utilis

Θεωρείται ότι στην οικογένεια Pandanaceae, το γένος Pandanus αποτελεί τη μεγαλύτερη ομάδα φυτών. Εκτιμάται ότι υπάρχουν κάπου μεταξύ 500 ως 1.000 είδη εντός αυτού του γένους. Το Pandanus utilis  είναι φυτό, που ανήκει σ' αυτήν την οικογένεια. Αν και η κοινή ονομασία του Πάνδανου είναι Βιδωτό Πεύκο (Pandanus utilis, screwpine), πρόκειται για ένα μονοκοτυλήδονο φυτό και όχι για πεύκο. 

Παραδοσιακά, θεωρείται ότι το P. utilis κατάγεται από τη Μαδαγασκάρη, αλλά πρόσφατα έχουν προταθεί τα νησιά Mascarene ως πιθανός τόπος καταγωγής.-Καλλιεργείται για τουλάχιστον 200 χρόνια. Υπάρχει μακρά ιστορία καλλιέργειας και μεταφοράς του φυτού σε πολλά μέρη του κόσμου, κάτι που καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό τής προέλευσή του. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι καλλιεργείται στη Σενεγάλη, στο Μπενίν, στην Τανζανία, τη Ζιμπάμπουε, τη Μοζαμβίκη, τη Μαδαγασκάρη, το Ρεϋνιόν και το Μαυρίκιο. Το P. utilis έχει εισαχθεί σε πολλές τροπικές και υποτροπικές περιοχές, όπως Κεντρική Αμερική, Καραϊβική, Ηνωμένες Πολιτείες (νότια Φλόριντα, Πουέρτο Ρίκο), Βραζιλία, Ινδία και Ινδονησία.

Το Pandanus utilis ανακαλύφθηκε από τον Γάλλο φυσιοδίφη Jean Baptiste Bory de Saint-Vincent. Παρά το γεγονός ότι του δόθηκε μια κοινή ονομασία πεύκου, είναι μονοκοτυλήδονο, με πιο κοντινή σχέση στο γρασίδι, τις ορχιδέες και τους φοίνικες παρά σε κωνοφόρα δέντρα όπως το πεύκο. Το όνομά του προέρχεται από τη σπειροειδή διάταξη των φύλλων του γύρω από τους βραχίονες.

Το Pandanus utilis είναι ένα αειθαλές δέντρο, που μοιάζει με φοίνικα. Δέντρο δίοικο, μικρού έως μεσαίου μεγέθους, με ύψος στα 20 μέτρα περίπου, έχει ομαλό, διακλαδισμένο κορμό και πολλές εναέριες ρίζες σε χρώμα ανοιχτό καφέ με 2.5-7.5 εκατοστά διάμετρο και κλαδιά με δακτυλιοειδείς ουλές των φύλλων. Τα φύλλα είναι τοποθετημένα σπειροειδώς σε 3 σειρές, συνωστίζονται προς την κορυφή των βλαστών, απλά, χωρίς μίσχο αλλά με ευρεία βάση σύσφιξης, γραμμικά, μήκους μέχρι 2 μέτρα, αλλά μικρότερα στα παλιά δέντρα, με 3-11 εκατοστά πλάτος, που λεπταίνουν σταδιακά προς την κορυφή, με τα περιθώρια και τα πλαΐνά σε κοκκινωπό-καφέ χρώμα στο κάτω μέρος τους, με πολλά αιχμηρά, κοκκινωπά και σε φθίνουσα διάταξη αγκάθια μήκους 1-4 χιλιοστά, άκαμπτα, όρθια, με πολλές παράλληλες επιμήκεις νευρώσεις.

Ταξιανθία μονογενής. Η αρσενική ταξιανθία είναι ένας διακλαδισμένος σπάδικας, 30-80 εκατοστά μήκους, στη μασχάλη μιας ύπωχρης σπάθης. Η θηλυκή ταξιανθία είναι υποσφαι-ρική και από πάνω στεφανωμένη και γεμάτη από πυκνές ωοθήκες. Τα άνθη είναι μονογενή, χωρίς περιάνθιο. Τα αρσενικά άνθη είναι εύοσμα, με 8-12 στήμονες που βρίσκονται μέσα σε λεπτό κυλινδρικό υπερσάρκωμα, με σχήμα ψευδο-ομπρέλας και έχουν 10-15 χιλιοστά μήκος. Τα θηλυκά άνθη έχουν 3-8 μονοκύτταρες ωοθήκες, που στέφονται από ένα άμισχο στίγμα.

Ο καρπός έχει σχήμα θόλου, συμπιεσμένος, με γωνιακούς δρύπες, τοποθετημένους να κρέμονται και να ταλαντεύονται, με μακρύ μίσχο, υποσφαιρικό σύγκαρπο με 15-20 εκατοστά διάμετρο, που αποτελείται με πάνω από 200 δρύπες, καθένας μέχρι 3,5Χ4Χ2 εκατοστά, κίτρινος όταν ωριμάσει, πάνω από το μισό αδέσμευτος, βάση με μωβ ή κόκκινο σύνδεσμο, 3-8 μονοκύτταρους πυρήνες, που περιέχουν πολλούς σπόρους. Οι ενδόσπερμοι σπόροι διατηρούνται μέσα στο ενδοκάρπιο.

Το P. utilis αναπτύσσεται καλά κοντά στη θάλασσα και είναι ανεκτικό στο αλάτι. Είναι ένα αυστηρά τροπικό δέντρο που δεν θα επιβιώσει στον παγετό. Αναπτύσσεται σε ηλιόλουστες θέσεις, σε μερική σκιά, αλλά προτιμά τουλάχιστον 6 ώρες άμεσο ηλιακό φως. Οι σπόροι θέλουν δύο έως τρεις μήνες για να βλαστήσουν.

Το  P. utilis αποδείχτηκε ότι έχει πολλές χρήσεις. Στις παράκτιες περιοχές χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της διάβρωσης, λόγω των πολλών εναέριεων ριζών του. Αυτές οι ρίζες βοηθούν να δεσμεύονται οι αμμόλοφοι κατά μήκος της ακτής από τη διάβρωση του νερού και του ανέμου. Στη Ρεϊνιόν χρησιμοποιούνται δέντρα από Pandanus utilis για στήριξη των φυτών βανίλιας (Vanilla planifolia Andrews). Τα δέντρα λειτουργούν ως ανεμοφράκτες κυρίως κατά μήκος της ακτής. Είναι ένα πολύ γνωστό διακοσμητικό σε πολλές τροπικές και υποτροπικές περιοχές. Στις εύκρατες περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης καλλιεργούνται νεαρά Pandanus utilis ως φυλλώδη φυτά εσωτερικού χώρου.

Τα φύλλα του P. utilis χρησιμοποιούνται σε διαφορετικούς πολιτισμούς για καλαμοσκεπές και την παραγωγή πολυάριθμων υλικών. Σε περιοχές όπως η Μαδαγασκάρη, το Ρεϋνιόν και ο Μαυρίκιος, τα φύλλα χρησιμοποιούνται για να κάνουν σχοινιά, καλάθια, ψάθες, καπέλα, σουπλά, δίχτυα, αχυρένιες σκεπές για τα σπίτια, ακόμη και χαρτί. Η κηρώδης επικάλυψη των φύλλων, τα καθιστά ιδιαίτερα ελκυστικά για καλάθια και στέγες, με τη φυσικά ανθεκτική στο νερό επιφάνειά τους. Τα φύλλα αφού στεγνώσουν, γίνονται ελατά και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή χαλιών στην Κεράλα, στην Ινδία και στη Χαβάη. Χρειάζεται προσοχή στον χειρισμό των φύλλων, λόγω των αιχμηρών αγκαθιών τους. Στο Μαυρίκιο και Ρεϋνιόν έφτιαχναν από τα φύλλα σάκους ζάχαρης. Οι εναέριες ρίζες έχουν χρησιμοποιηθεί για το δέσιμο και την παραγωγή καλαθιών, ψαθών και καπέλων, και τις άκρες τους για χοντρές βούρτσες για το άσπρισμα.

Οι καρποί αποτελούν ένα αμυλούχο τρόφιμο, εύγευστο μετά το μαγείρεμα. Από τους καρπούς εξάγεται ένα αλεύρι κατάλληλο για κέικ. Επίσης, οι αρσενικές ταξιανθίες τρώγονται μαγειρεμένες και θεωρείται ότι διαθέτουν αφροδισιακές ιδιότητες. Στη Ρεϊνιόν, ο τερματικός οφθαλμός καταναλώνεται ως λαχανικό. Αφεψήματα ρίζας λαμβάνονται κατά αφροδισιακών νοσημάτων. Στο Μαυρίκιο, καταγράφεται ένα αφέψημα ρίζας, που λαμβάνεται σε περιπτώσεις δηλητηρίασης από ψάρια και ως αφροδισιακό, ενώ ένα αφέψημα από φρέσκα φύλλα σε ανάμιξη με ξύλο και κάρβουνο από Hilsenbergia petiolaris (Lam.) J.S.Miller (συνώνυμο: Ehretia petiolaris Lam.) εφαρμόζεται στο μέτωπο για τη θεραπεία της ημικρανίας. 

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Pandanus_utilis
http://uses.plantnet-project.org/en/Pandanus_utilis_(PROTA)