Αβυσσινιακή μπανανιά (Ensete ventricosum).

Αβυσσινιακή μπανανιά - Ensete ventricosum

Το Ensete ventricosum, κοινά γνωστό ως αιθιοπική μπανάνα, μπανάνα Αβησσυνίας, ψευδo-μπανάνα, enset ή ensete, είναι ένα ποώδες είδος ανθοφόρου φυτού στην οικογένεια της μπανάνας Musaceae. Η εξημερωμένη μορφή του φυτού καλλιεργείται μόνο στην Αιθιοπία, όπου παρέχει τη βασική τροφή για περίπου 20 εκατομμύρια ανθρώπους. Το όνομα Ensete ventricosum δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1948 στο Kew Bulletin, 1947, σελ. 101. Τα συνώνυμά του περιλαμβάνουν το Musa arnoldiana De Wild., Musa ventricosa Welw. και Musa ensete J.F.Gmel. Στην άγρια μορφή του, είναι ενδημικό στην ανατολική άκρη του Μεγάλου Αφρικανικού Οροπεδίου και εκτείνεται προς τη Βόρεια Αφρική μέσω Μοζαμβίκης, Ζιμπάμπουε, Μαλάουι, Τανζανίας, Κένυας, Ουγκάντας μέχρι την Αιθιοπία, και δυτικά προς το Κονγκό, σε βουνά με πολλές βροχοπτώσεις και κατά μήκος των δασωμένων χαράδρων και ρυακιών.

Το Ensete ventricosum είναι ένα μεγάλο φυτό, με σαρκώδη μίσχο και φύλλα που μοιάζουν με της μπανανιάς. Το φυτό αναπτύσσεται σε ύψος μεταξύ 6 και 12 μέτρων. Είναι ένα μονοκοτυλήδονο που δεν έχει αληθινά διακλαδισμένο κορμό, αλλά ένα ψευδοσύστημα χωρίς διακλάδωση που σχηματίζεται από τις φολιδωτές (επικαλυπτόμενες) βάσεις των μίσχων (στελέχη των φύλλων) που παραμένουν στο φυτό όταν τα παλιά φύλλα πεθαίνουν. Το ψευδοσύστημα διευρύνεται προς τη βάση. Το φυτό σπάνια σχηματίζει παραφυάδα από τη βάση. Τα απλά, μεγάλα φύλλα, μήκους έως 5 μ. και πλάτους περίπου 0,9 μ., είναι επιμήκη έως ωοειδή και έχουν ένα παχύ κεντρικό νεύρο, σε ροζ-τριανταφυλλί χρώμα με πολλά πτεροειδή παράλληλα νεύρα που εκτείνονται μέχρι την άκρη του φύλλου. Τα φύλλα, που είναι τοποθετημένα σπειροειδώς στην άκρη του γυμνού κορμού, σχηματίζουν ένα στρογγυλεμένο στέμμα.

Αυτό το φυτό ανθίζει και καρπίζει μόνο μία φορά στη διάρκεια της ζωής του και στη συνέχεια πεθαίνει. Τα λουλούδια σχηματίζουν ένα μεγάλο, εντυπωσιακό τσαμπί ή στάχυ, μήκους 2 έως 3 μέτρων. Τα αρσενικά λουλούδια εμφανίζονται συνήθως στην κορυφή και τα θηλυκά ή αμφιφυλόφιλα λουλούδια κατεβαίνουν προς τα κάτω. Τα λουλούδια έχουν μόνο ένα πέταλο σε μπεζ χρώμα, αλλά περιβάλλονται από μεγάλα, εντυπωσιακά, καστανοκόκκινα βράκτια. Η άνθιση συνήθως πραγματοποιείται στις αρχές του καλοκαιριού (Οκτώβριο με Νοέμβριο) και ο σπίδακας του λουλουδιού παραμένει στο δέντρο για ένα χρόνο περίπου.

Ο άνοστος καρπός, που μοιάζει με τσαμπί μπανάνας, διατρέχει περίπου το μισό μήκος του λουλουδιού, μετά την πλήρη ανθοφορία. Έχει κίτρινη φλούδα με μαύρες κηλίδες και περιέχει στο εσωτερικό του μια γραμμή από μαύρους σπόρους σε μεγέθος μπιζελιού, σκληρούς και μαύρους. Υπό κανονικές συνθήκες τα φυτά ανθίζουν όταν είναι περίπου οκτώ ετών.

Το όνομα του γένους προέρχεται από το αιθιοπικό όνομα της μπανάνας. Το συγκεκριμένο επίθετο ventricosum σημαίνει «με οίδημα» και αναφέρεται στην διογκωμένη βάση του ψευδοκορμού.

Υπάρχουν περίπου 25 είδη στο γένος, τα περισσότερα από τα οποία απαντώνται στις τροπικές περιοχές του Παλαιού Κόσμου από την Αφρική μέχρι την Ασία και στη Νέα Γουινέα. Μόνο αυτό το είδος εμφανίζεται στη Νότια Αφρική.

Το 1769, ο διάσημος Σκωτσέζος ταξιδιώτης Τζέιμς Μπρους έστειλε για πρώτη φορά μια περιγραφή και αρκετά ακριβή σχέδια ενός φυτού κοινού στα έλη γύρω από το Γκοντάρ στην Αβησσυνία, δηλώνοντας με βεβαιότητα ότι "δεν πρόκειται για κάποιο είδος Musa" και έγραψε ότι το τοπικό του όνομα ήταν "ensete". Το 1853 ο Βρετανός πρόξενος στη Μασάουα της Ερυθραίας έστειλε μερικούς σπόρους στο Βοτανικό Κήπο Kew Gardens στο Λονδίνο, αναφέροντας ότι το ντόπιο όνομά τους ήταν "ansett". Το Kew δεν έκανε άμεσα τη σύνδεση, καθώς ποτέ δεν είχαν δει τέτοιους σπόρους. Ωστόσο, όταν οι σπόροι βλάστησαν και τα φυτά απόκτήσαν γρήγορα μέγεθος, η σχέση τους με την πραγματική μπανάνα έγινε προφανής.

Ο Bruce εξέτασε επίσης τη θέση του φυτού στη μυθολογία της Αιγύπτου και επεσήμανε ότι κάποια αιγυπτιακά γλυπτά αγάλματα απεικονίζουν τη θεά Isis να κάθεται ανάμεσα στα φύλλα αυτού που εθεωρείτο ότι είναι φυτό μπανανιάς, ένα φυτό ενδημικό στη νοτιοανατολική Ασία που ήταν άγνωστο στην Αρχαία Αίγυπτο.

Τα άγρια φυτά enset παράγονται από σπόρους, ενώ τα περισσότερα καλλιεργούμενα φυτά πολλαπλασιάζονται με παραφυάδες.

Το φυτό αναπτύσσεται ταχέως και συχνά καλλιεργείται ως διακοσμητικό φυτό. Στις περιοχές που είναι επιρρεπείς στον παγετό απαιτείται χειμερινή προστασία κάτω από γυαλί. Έχει κερδίσει το Βραβείο Κηπουρικής του Royal Horticultural Society.

Το Enset (E. ventricosum) είναι η σημαντικότερη συγκομιζόμενη ρίζα της Αιθιοπίας, ένα παραδοσιακό είδος πρώτης ανάγκης στα πυκνοκατοικημένα νότια και νοτιοδυτικά τμήματα της Αιθιοπίας. Η σπουδαιότητά της στη διατροφή και στην οικονομία των λαών Gurage και Sidama καταγράφηκε για πρώτη φορά από τον Jeronimo Lobo. Η ρίζα είναι το κύριο βρώσιμο τμήμα καθώς ο καρπός του είναι άνοστος. Κάθε φυτό χρειάζεται 4 με 5 χρόνια για να ωριμάσει, και τότε, μία μόνο ρίζα μπορεί θα δώσει 40 κιλά τροφής. Λόγω του μεγάλου χρονικού διαστήματος από τη φύτευση έως τη συγκομιδή, οι φυτεύσεις πρέπει να γίνονται κλιμακωτά με την πάροδο του χρόνου, ώστε να εξασφαλίζεται ότι υπάρχουν διαθέσιμα φυτά για συγκομιδή σε κάθε εποχή. Το Enset αντέχει στην ξηρασία καλύτερα από τις περισσότερες καλλιέργειες δημητριακών.

Οι νέοι και τρυφεροί ιστοί στην καρδιά ή στο κέντρο του φυτού (το σημείο ανάπτυξης) μαγειρεύονται και τρώγονται, είναι νόστιμοι και θρεπτικοί και μοιάζουν πολύ με τον πυρήνα των φοινίκων και των κύκας. Στην Αιθιοπία, καλλιεργούνται περισσότερα από 150.000 εκτάρια για την βασική αμυλούχα τροφή που παρασκευάζεται από τον κονιορτοποιημένο κορμό και το μίσχο των ταξιανθιών. Η ζύμωση αυτών των κονιοποιημένων τμημάτων έχει σαν αποτέλεσμα ένα τρόφιμο που ονομάζεται kocho. Το Bulla εξάγεται με πίεση του μίγματος και μερικές φορές τρώγεται ως χυλός, ενώ το εναπομείναν στερεό είναι κατάλληλο για κατανάλωση, αφού στεγνώσει τελείως, μετά από μια περίοδο μερικών ημερών. Με την ανάμειξη kocho και bulla σχηματίζουν ζύμη, που πεπλατίζεται και ψήνεται πάνω από φωτιά. Το Kocho θεωρείται ως λιχουδιά, κατάλληλο για να εξυπηρετήσει γιορτές και τελετές όπως γάμους, όταν προστίθεται αλεύρι σίτου. Ο φρέσκος σπόρος μαγειρεύεται σαν πατάτα πριν φαγωθεί. Το ξηρό kocho και το bulla είναι πλούσα σε ενέργεια και παράγουν από 1400 έως 2000kJ ανά 100 γραμ.

Εκτός από την κηπευτική αξία του, το φυτό αυτό έχει πολλές παραδοσιακές χρήσεις. Ανήκει στην ίδια οικογένεια με την βρώσιμη μπανάνα, αλλά οι καρποί του δεν είναι βρώσιμοι (ή καταναλώνονται μόνο σε περιόδους έλλειψης τροφής). Ωστόσο, οι νεαρές ταξιανθίες είναι εύγευστες και τρώγονται μαγειρεμένες. Οι σπόροι, σε μέγεθος μπιζελιού, λέγεται ότι είναι τρόφιμο λιμού σε κάποιες χώρες, όπως η Αιθιοπία. Επίσης τρώγεται ο πολφός από τον ψευδοκορμό και το ρίζωμα. Οι σπόροι χρησιμοποιούνται ως χάντρες και για να κάνουν ροζάρια ή κουδουνίστρες στην ανατολική Αφρική. Τα φύλλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για καλαμοσκεπές και ο μίσχος για να φτιάξουν ίνες για σχοινιά και σάκους. Μια καφέ χρωστική λαμβάνεται από το στέλεχος.

Το στέλεχος και τα φύλλα χρησιμοποιούνται για θεραπεία του ήπατος και προβλημάτων αποβολής.  Ένα αφέψημα από φύλλα που έχουν χτυπηθεί πίνεται ως τονωτικό για να αυξήσει την αποδοτικότητα στην εργασία ή ως ερεθιστικό για να προκαλέσει έκτρωση.  Η ηπατίτιδα και άλλα ηπατικά προβλήματα αντιμετωπίζονται με στάχτη και εκχύσεις από τα φρούτα και τα φύλλα.  Μία λευκή σκόνη που λαμβάνεται από τους σπόρους χρησιμοποιείται για τη θεραπεία τραυμάτων.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Ensete_ventricosum
http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Ensete+ventricosum
http://pza.sanbi.org/ensete-ventricosum