Καριτέ (Vitellaria paradoxa).

Καριτέ - Vitellaria paradoxa

Το Vitellaria paradoxa (πρώην Butyrospermum parkii), κοινώς γνωστό ως shea tree, shi tree, Karité  ή vitellaria, είναι ένα δέντρο της οικογένειας Sapotaceae. Είναι το μόνο είδος στο γένος Vitellaria, και είναι ενδημικό στην Αφρική. Ο καρπός shea (ή καριτέ) αποτελείται από έναν λεπτό, ξινό, θρεπτικό πολτό που περιβάλλει έναν σχετικά μεγάλο, πλούσιο σε λάδι σπόρο από τον οποίο εξάγεται το βούτυρο καριτέ.

Το δέντρο καριτέ είναι ένα παραδοσιακό αφρικανικό φυτό διατροφής. Έχει υποστηριχθεί ότι έχει δυνατότητες να βελτιώσει τη διατροφή, να ενισχύσει την προσφορά τροφίμων στην «ετήσια περίοδο της πείνας», να προωθήσει την αγροτική ανάπτυξη και να υποστηρίξει τη βιώσιμη φροντίδα της γης.

Το Vitellaria paradoxa, είναι ένα φυλλοβόλο δέντρο με απλωμένη κορώνα και μεγαλώνει περίπου 25 μέτρα σε ύψος και έχει διάμετρο κορμού 2 μέτρα. Είναι ενδημικό στην Αφρική και είναι το μοναδικό είδος στο γένος Vitellaria. Ο φλοιός του είναι φελλώδης. Τα φύλλα είναι επιμήκη και συγκεντρωμένα στις άκρες των κλαδιών. Τα άνθη είναι λευκά και συγκεντρωμένα στις άκρες των βλαστών. Οι καρποί είναι επίπεδοι και στρογγυλοί και περιέχουν έως και τέσσερις γυαλιστερούς καφέ σπόρους. Η καρποφορία αρχίζει 10-15 χρόνια μετά τη φύτευση αλλά η πλήρης παραγωγή εμφανίζεται στα 20-30 χρόνια. Στη συνέχεια παράγει ξηρούς καρπούς για έως και 200 χρόνια.

Οι καρποί μοιάζουν με μεγάλα δαμάσκηνα μήκους 4 έως 8 εκατοστών που ζυγίζουν μεταξύ 10 και 57 γραμμάρια το καθένα. Αυτά τα φρούτα χρειάζονται 4 έως 6 μήνες για να ωριμάσουν. Η μέση απόδοση είναι 15 έως 20 κιλά φρέσκων καρπών ανά δέντρο, με βέλτιστες αποδόσεις έως 45 κιλά. Κάθε κιλό φρούτου δίνει περίπου 400 γραμμάρια ξηρών σπόρων.

Το δέντρο καριτέ αναπτύσσεται φυσικά στη φύση στη ζώνη ξηρής σαβάνας της Δύσης και του Νότου από τη Σενεγάλη στα δυτικά έως το Σουδάν και το Νότιο Σουδάν στα ανατολικά, και στους πρόποδες των ορεινών της Αιθιοπίας. Εμφανίζεται σε 19 χώρες σε όλη την αφρικανική ήπειρο, συγκεκριμένα Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Καμερούν, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Τσαντ, Αιθιοπία, Γκάνα, Γουινέα Μπισάου, Ακτή Ελεφαντοστού, Μάλι, Νίγηρας, Νιγηρία, Σενεγάλη, Σιέρα Λεόνε, Νότιο Σουδάν, Σουδάν, Τόγκο, Ουγκάντα, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και Γουινέα. Η έκταση του οικοτόπου συνολικά εκτείνεται έως και 5.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Ο πυρήνας του σπόρου (συχνά λανθασμένα αποκαλούμενος «ξηρός καρπός») περιέχει ένα φυτικό λίπος γνωστό ως βούτυρο καριτέ.

Το βούτυρο καριτέ έχει πολλές χρήσεις και μπορεί να είναι ή να μην είναι εξευγενισμένο. Στη Δύση χρησιμοποιείται πιο συχνά ως μαλακτικό στα καλλυντικά και λιγότερο συχνά στα τρόφιμα. Σε όλη την Αφρική χρησιμοποιείται εκτενώς για τρόφιμα, είναι σημαντική πηγή διατροφικού λίπους και για ιατρικούς σκοπούς. Στην Γκάνα και τη Νιγηρία, το βούτυρο καριτέ είναι ένα σημαντικό συστατικό για την παρασκευή του αφρικανικού μαύρου σαπουνιού.

Το βούτυρο καριτέ από φρέσκους σπόρους είναι λευκό, άοσμο και υψηλής ποιότητας, ενώ από παλιούς σπόρους είναι σκούρο και έχει πικρή γεύση. Το βούτυρο καριτέ υψηλής ποιότητας καταναλώνεται σε όλη τη Δυτική Αφρική ως μαγειρικό λίπος. Το εξευγενισμένο λίπος διατίθεται στο εμπόριο ως μαργαρίνη και λίπος ψησίματος. Χρησιμοποιείται για αρτοσκευάσματα και ζαχαροπλαστική γιατί κάνει τη ζύμη εύπλαστη. Είναι ένα χρήσιμο υποκατάστατο του βουτύρου κακάο γιατί έχει παρόμοιο σημείο τήξης (32 - 45°C) και υψηλές ποσότητες διστεαρίνης (30%) και λίγης στεαροπαλμιτίνης (6,5%) που το κάνουν να αναμειγνύεται με βούτυρο κακάο χωρίς να αλλοιώνονται οι ιδιότητες ροής.

Στις αγροτικές περιοχές, οι σπόροι παραδοσιακά επεξεργάζονται με χρήση ζεστού νερού για εξαγωγή του πολτού, συνήθως δουλειά των γυναικών. Ο πολτός των φρούτων αφαιρείται πρώτα για τροφή, ή με ζύμωση ή βράσιμο. Οι σπόροι στη συνέχεια βράζονται και αργότερα ξηραίνονται στον ήλιο ή στον κλίβανο. Το στέγνωμα στον ήλιο μπορεί να διαρκέσει 5-10 ημέρες. Οι σπόροι ραγίζονται χρησιμοποιώντας γουδί και γουδοχέρι ή πέτρες. Οι πυρήνες αφαιρούνται με ποδοπάτημα και ξαναξηραίνονται πριν θρυμματιστούν, αλέθονται και ζυμώνονται για να σχηματίσουν μια πάστα. Ο πολτός μπαίνει σε νερό, ζεσταίνεται ή βράζεται και η βρασμένη μάζα αναδεύεται μέχρι να διαχωριστεί ένα γκρίζο, λιπαρό λίπος από το γαλάκτωμα. Το λίπος αφαιρείται από την επιφάνεια και πλένεται για να αφαιρεθούν οι ακαθαρσίες. Το πηκτικό λίπος μπορεί στη συνέχεια να υποστεί περαιτέρω διύλιση πριν χυτευθεί σε διάφορες μορφές. Αυτή η παραδοσιακή μέθοδος επεξεργασίας είναι αναποτελεσματική και απαιτεί εργασία.

Η εκμηχάνιση των διαφόρων λειτουργιών, ιδίως η χρήση υδραυλικών ή συνεχών κοχλιωτών εκτοξευτών ή η εφαρμογή εκχύλισης με διαλύτη, θα βελτιώσει σημαντικά την απόδοση της εξαγωγής λαδιού. Η προκατεργασία της πάστας πυρήνα με ένζυμα (π.χ. πρωτεάσες και κυτταρινάσες) μπορεί επίσης να οδηγήσει σε υψηλότερους ρυθμούς εκχύλισης. Παρά τις ελαφρώς καθαρτικές τους ιδιότητες, τα ώριμα φρέσκα φρούτα θεωρούνται σημαντική τοπική τροφή. Τρώγονται συνήθως στις περιοχές της σαβάνας επειδή ωριμάζουν κατά την περίοδο προετοιμασίας της γης και φύτευσης. Ο πολτός έχει μια γλυκιά γεύση. Τα λουλούδια θεωρούνται επίσης σημαντική τοπική τροφή. Μερικές φορές γίνονται τηγανίτες. Το κοκκινωπό λάτεξ που σταλάζει από βαθιές τομές στο φλοιό χρησιμοποιείται ως τσίχλα.

Το βούτυρο καριτέ είναι μια κατάλληλη βάση για τοπικά φάρμακα. Η εφαρμογή του ανακουφίζει από ρευματικούς πόνους και πόνους στις αρθρώσεις και επουλώνει πληγές, πρηξίματα, δερματίτιδα, μώλωπες και άλλα δερματικά προβλήματα. Η υψηλή αναλογία μη σαπωνοποιήσιμης ύλης, που αποτελείται από 60-70% τριτερπενικές αλκοόλες, δίνει στις κρέμες βουτύρου καριτέ καλές διεισδυτικές ιδιότητες. Η αλλαντοΐνη, μια άλλη μη σαπωνοποιήσιμη ένωση, είναι υπεύθυνη για την αντιφλεγμονώδη και επουλωτική δράση στο δέρμα. Το λίπος χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την ανακούφιση της φλεγμονής των ρουθουνιών.

Κλινικές δοκιμές με ασθενείς που πάσχουν από ρινίτιδα και έχουν μέτρια έως σοβαρή ρινική συμφόρηση, έδειξαν ότι το βούτυρο καριτέ μπορεί να ανακουφίσει τη ρινική συμφόρηση καλύτερα από τις συμβατικές ρινικές σταγόνες. Τα φύλλα χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του στομαχόπονου. Προστίθενται επίσης σε ατμόλουτρα για την αντιμετώπιση του πονοκεφάλου και ως οφθαλμόλουτρο. Οι αλεσμένες ρίζες και ο φλοιός χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της διάρροιας, του ίκτερου και του στομαχόπονου. Τα εγχύματα φλοιού έχουν φαρμακευτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες, π.χ. κατά της δυσεντερίας. Εφαρμόζονται ως πλύση ματιών για την εξουδετέρωση του δηλητηρίου της κόμπρας. Ένα αφέψημα φλοιού έχει χρησιμοποιηθεί στα λουτρά για τη διευκόλυνση του τοκετού και την τόνωση της γαλουχίας στις θηλάζουσες μητέρες.
 

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Vitellaria
https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Vitellaria+paradoxa