Απήγανος - Ruta graveolens

Απήγανος - Ruta graveolens

Ruta είναι το όνομα ενός γένους αειθαλών θάμνων με έντονη μυρωδιά και ύψος 20-90εκ. Ανήκουν στην οικογένεια Rutaceae, που είναι ενδημική στην περιοχή της Μεσογείου, στη Μακρονησία και στη Νότια Ασία. Διαφορετικοί συγγραφείς αναγνωρίζουν από 8 έως 40 είδη που ανήκουν στο γένος αυτό. Το πιο γνωστό είδος του γένους είναι ο Απήγανος (Ruta graveolens).

Ο Απήγανος (Ruta graveolens) είναι ένας μικρός αειθαλής θάμνος ή ένα ξυλώδες πολυετές φυτό με ύψος 60 90εκ. σχεδόν όσο το πλάτος του. Τα κοτσάνια γίνονται ξυλώδη κοντά στη βάση, αλλά παραμένουν ποώδη στις άκρες. Τα μακριά φύλλα του (7-12εκ.) τέμνονται πτεροειδώς παίρνοντας ένα σχήμα κουταλιού ή στενόμακρο. Είναι κάπως σαρκώδη και συχνά καλυμμένα από ένα αλευρώδες χνούδι. Το πρασινογάλαζο φύλλωμα έχει έντονη και κάπως δυσάρεστη μυρωδιά όταν τριφτεί ή χτυπηθεί. Συστάδες από κίτρινα λουλούδια εμφανίζονται στη μέση του καλοκαιριού, στέκονται πιο πάνω από το φύλλωμα και συχνά καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του φυτού. Ο καρπός του αποτελείται από 4-5 λοβωτές κάψουλες που περιέχουν μεγάλο αριθμό σπόρων.

Ο Απήγανος είναι ενδημικό φυτό της νότιας Ευρώπης και της βόρειας Αφρικής. Προφανώς δε συναντάται πλέον συχνά στην άγρια φύση αλλά περιστασιακά αποδρά από τους κήπους και "διακοσμεί" παράπλευρα τις πλευρές των δρόμων και τις έρημες περιοχές της Βόρειας Αμερικής και Ευρώπης, ιδιαίτερα στα Βαλκάνια. Ο απήγανος περιλαμβάνεται συχνά στους βοτανόκηπους απλά για το ιστορικό του ενδιαφέρον. Είναι φυτό που διαμορφώνεται με το κλάδεμα και μπορεί να γίνει στρόγγυλο ή σαν μακρόστενο διαχωριστικό. Ταιριάζει όμορφα με ανοιχτόχρωμα λουλούδια. Τα φυτά αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εδαφοκάλυψη όταν φυτευτούν με περίπου 45εκ. απόσταση.

Πολλαπλασιάζεται με σπόρο ή με μοσχεύματα. Η καλύτερη σπορά γίνεται όταν ο σπόρος είναι ώριμος, σε ψυχρή σέρα, μπορεί επίσης να φυτευτεί στις αρχές ή στη μέση της άνοιξης σε ψυχρή σέρα. Όταν είναι αρκετά μεγάλα τα σπορόφυτα, τα βάζουμε σε ξεχωριστές γλάστρες και τα μεγαλώνουμε σε θερμοκήπιο το πρώτο χειμώνα. Τα φυτεύουμε στις μόνιμες θέσεις τους προς το τέλος της άνοιξης ή την αρχή του καλοκαιριού, μετά δηλαδή και από τα τελευταία κρύα. Για πολλαπλασιασμό με μοσχεύματα, κόβουμε τις κορυφές προς το τέλος της άνοιξης.

Λέγεται ότι ο απήγανος κλεμμένος από τον κήπο του γείτονα, φυτρώνει καλύτερα.

Φυτεμένο ή αποξηραμένο το φυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να απωθήσει έντομα. Πιο χρήσιμο αποδεικνύεται όταν φυτρώνει κοντά σε τριανταφυλλιές και σμέουρα. Το αποξηραμένο βότανο μπορεί επίσης να τοποθετηθεί στις ντουλάπες για να απωθήσει το σκόρο. Φυτεμένο το φυτό λέγεται ότι απωθεί τις γάτες. Επίσης από το φυτό παίρνουμε μια κόκκινη χρωστική ουσία. Ένα αιθέριο έλαιο παράγεται από τα φύλλα και τους νεαρούς σπόρους, το οποίο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και ως καρύκευμα στα φαγητά.

Τον παλιό καιρό χρησιμοποιούνταν ευρέως στην κουζίνα της Μέσης Ανατολής, όπως επίσης και σε πολλές Αρχαίες Ελληνικές και Ρωμαϊκές συνταγές (σύμφωνα με τον Απίκιο), αλλά επειδή είναι πολύ πικρό, συνήθως δεν συμβαδίζει με τις γεύσεις της μοντέρνας κουζίνας. Ωστόσο χρησιμοποιείται ακόμα σε κάποια μέρη του πλανήτη, κυρίως στη βόρεια Αφρική.

Το φυτό αυτό χρησιμοποιούνταν σαν φάρμακο και "αντιμαγικό" βότανο για αιώνες. Θεωρούνταν αξιόπιστη άμυνα απέναντι στις μάγισσες. Ο απήγανος σύμφωνα με κάποιες πηγές είναι το διάσημο "φυτό-φυλακτό" που χρησιμοποίησε ο Οδυσσέας στην Οδύσσεια (βιβλ. 10 στίχος 304-6) για να προστατέψει τον εαυτό του και τους άντρες του από τα ξόρκια της μάγισσας Κίρκης.

Τσακμακόπετρες βρασμένες μαζί με απήγανο και βερβένα λεγόταν ότι μπορούσαν να βοηθήσουν στην επίτευξή του στόχου. Καλλιτέχνες συμπεριλαμβανομένου του Μικαελάντζελο και του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, βελτίωναν την δημιουργικότητα και την όρασή τους, τρώγοντας απήγανο. Ο απήγανος είναι και σύμβολο μετάνοιας, θλίψης, οδύνης και μεταμέλειας, και επίσης οι Καθολικοί χρησιμοποιούσαν κλαδάκια του για να ραίνουν με αγίασμα τους πιστούς. Το φύλλο του απήγανου αποτέλεσε το μοντέλο για το σχέδιο των σπαθιών στην τράπουλα. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν για να γιατρέψει σχεδόν κάθε αρρώστια γνωστή στον άνθρωπο, αλλά οι σύγχρονοι βοτανολόγοι αμφισβητούν την αποτελεσματικότητά του καθώς και το πόσο ασφαλής είναι η χρήση του.

Ο απήγανος έχει ονομαστεί και "βότανο-της-αβρότητας" σε λογοτεχνικά κείμενα. Είναι ένα από τα λουλούδια που μοίραζε η παράφρων Οφηλία στον "Άμλετ" του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Ο απήγανος θεωρείται το εθνικό φυτό της Λιθουανίας και είναι το πιο συχνά αναφερόμενο βότανο στα παραδοσιακά τραγούδια της Λιθουανίας, σαν γνώρισμα των νεαρών κοριτσιών, καθώς σχετιζόταν με την αγνότητά τους.

Ο φρέσκος απήγανος περιέχει πτητικά έλαια τα οποία μπορούν να καταστρέψουν τα νεφρά ή το συκώτι. Θάνατοι έχουν αποδοθεί στη χρήση φρέσκου απήγανου.

Ο απήγανος είναι πιθανώς πιο γνωστός για τα αποτελέσματά του στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα. Χημικά που περιέχονται στο φυτό αυτό μπορούν να διεγείρουν μύες της μήτρας, οι οποίοι με τη σειρά τους να προκαλέσουν έμμηνο ρύση, δρώντας έτσι ως αντισυλλυπτικός παράγοντας, και προωθώντας την έκτρωση. Επίσης θεωρείται ότι περιέχει χημικά που μπορούν να μειώσουν τη γονιμότητα και να μπλοκάρουν την εμφύτευση ενός γονιμοποιημένου αυγού. Στα επιστημονικά εργαστήρια που κάνουν πειράματα σε αρσενικά ζώα, η στοματική χορήγηση ορισμένων ποσοτήτων του φυτού, επέφερε μείωση στον αριθμό και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων και μείωνε την επιθυμία για σεξουαλική δραστηριότητα.

Αν και ο απήγανος είναι κύριο στήριγμα για τις μαίες σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, οι κίνδυνοι που το συνοδεύουν ξεπερνούν, σε γενικές γραμμές, σε σπουδαιότητα τα οφέλη που προσφέρει, όσον αφορά την αντισύλληψη και την άμβλωση. Θάνατοι έχουν αναφερθεί λόγω αιμορραγίας της μήτρας, η οποία είχε προκληθεί από την πρόσληψη μεγάλης ποσότητας του βοτάνου αυτού. Η στοματική πρόσληψη πρέπει να αποφεύγεται δια παντός.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, λάδι από απήγανο εφαρμόζεται τοπικά στο δέρμα για να απαλλάξει από τους πόνους των αρθριτικών και ακόμη για να θεραπεύσει μικρούς τραυματισμούς, μελανιές και στραμπουλήγματα.

Πηγή:
http://en.wikipedia.org/wiki/Rue
http://www.floridata.com/ref/R/ruta_gra.cfm
http://www.pfaf.org/database/plants.php?Ruta+graveolens