Ιανουάριος 2003

Γνωρίζετε ότι το πρώτο φάρμακο με σαλικυλικό οξύ, τον πρόδρομο της ασπιρίνης παρασκευάστηκε από φλοιό ιτιάς;

Ιτιά (Salix spp.)

Ιτιά (Salix spp.)

Salix είναι η βοτανική ονομασία μιας ομάδας φυλλοβόλων δέντρων και θάμνων. Βρίσκονται άγρια σε όλη την Ευρώπη, την Νότια Αφρική, την Ασία και την Βόρεια Αμερική. Λίγα είδη έχουν βρεθεί στο νότιο ημισφαίριο. Μερικά φυτρώνουν σε αρκτικές και αλπικές περιοχές. Η κοινή ελληνική ονομασία για αυτήν την ομάδα φυτών είναι Ιτιά. Στις ιτιές περιλαμβάνονται περισσότερα από 300 είδη θάμνων ή δέντρων της οικογένειας Salicaceae και ποικιλία στο ύψος από μερικά εκατοστά μέχρι 21-24 μέτρα  Το βοτανικό όνομα της ιτιάς Salix προέρχεται από τις κέλτικες λέξεις "sal" - σημαίνει κοντά, και "lis" - σημαίνει νερό, επειδή η ιτιά ευδοκιμεί ευρέως σε υγρό έδαφος, κοντά στις όχθες ποταμών και ρυακιών.

Οι περισσότερες ιτιές αναπτύσσονται πολύ γρήγορα και έχουν μικρή διάρκεια ζωής. Τα νεαρά τους κλαδιά είναι ευλύγιστα και σκληρά, αλλά οι παλιοί βραχίονες είναι μαλακοί και εύθραυστοι στην κακοκαιρία. Οι ιτιές υπάρχουν σε πολλές μορφές, σαν μεγάλοι ή μικροί θάμνοι και σαν κανονικά δέντρα, με ίσια ή κρεμαστά κλαδιά. Τα φύλλα στις περισσότερες ιτιές είναι μακριά, λεπτά και λογχοειδή. Τα λουλούδια της ιτιάς εμφανίζονται νωρίς την άνοιξη, πριν ή μετά τα φύλλα. Τα αρσενικά (στήμονας) και τα θηλυκά (ύπερος) λουλούδια παράγονται σε διαφορετικά δέντρα. Και τα δύο είδη σχηματίζουν ίουλους (χνουδωτά άνθη), τα οποία φυτρώνουν απ' ευθείας από το κλαδί. Τα αρσενικά λουλούδια είναι πιο εντυπωσιακά από τα θηλυκά και έχουν κιτρινωπό χρώμα όταν ωριμάσουν, ενώ μερικά γίνονται κοκκινωπά. Τα θηλυκά είναι κυρίως πράσινα ή γκριζοπράσινα. Πολύ σπάνια υπάρχουν αρσενικά και θηλυκά λουλούδια στο ίδιο δέντρο. Οι σπόροι ωριμάζουν από το Μάιο ως τον Ιούνιο και έχουν υπόλευκο χρώμα. Οι ιτιές μεγαλώνουν πολύ εύκολα και αγαπούν το υγρό έδαφος και τον ήλιο.

Μερικά από τα πιο συνηθισμένα είδη που συναντούμε είναι: η μαύρη ιτιά (Salix nigra) εξαιτίας του σκουρόχρωμου φλοιού της. Η ψηλή άσπρη ιτιά (S. alba) απαντάται συνήθως σε καλλιεργούμενα εδάφη και είναι πιθανόν απόγονος της Ευρωπαϊκής άσπρης ιτιάς. Αυτό είναι το ψηλότερο είδος ιτιάς και αναπτύσσεται σε ύψος μεγαλύτερο από 23 μέτρα και περιφέρεια μέχρι 6 μέτρα. Τα σταχτόχρωμα φύλλα της δίνουν στο φυτό μια λευκή εμφάνιση. Η ιτιά η κλαίουσα (S. babylonica) φθάνει σε ύψος τα 12 με 15 μέτρα. Πιστεύεται ότι κατάγεται από την Κίνα και συχνά εμφανίζεται στην κινέζικη τέχνη. Η ομορφιά της την κάνει ένα δημοφιλές διακοσμητικό φυτό σε κήπους και σε πάρκα, αλλά παρά την ευρεία διακοσμητική καλλιέργειά της δεν έχει ιδιαίτερη εμπορική αξία. Ένα ενδιαφέρον είδος ιτιάς είναι η σγουρή ιτιά S. Matsudana var. tortuosa. Αυτό το δέντρο έχει ελικοειδή περιπλεκόμενα κλαδιά και βλαστούς και το ύψος του φθάνει τα 12 και πλέον μέτρα. Τα ελικοειδή κλαδιά του είναι πολύ διακοσμητικά και χρησιμοποιούνται ευρέως σε διακοσμήσεις εσωτερικών χώρων. Άλλο ένα δημοφιλές είδος ιτιάς είναι το "γατάκι" S. discolor γνωστό και σαν κατσικο-ιτιά που συνήθως αναπτύσσεται σαν θάμνος στις όχθες των ποταμών. Κατά την διάρκεια της άνοιξης παράγει αρσενικά άνθη που έχουν τη μορφή λευκών μεταξένιων ίουλων. Είναι ιδιαίτερα δημοφιλή σαν κοπτόμενα άνθη για τη διακόσμηση εσωτερικών χώρων και μπορούν να στολίσουν τα βάζα μας από τα μέσα Ιανουαρίου, φέρνοντας την άνοιξη νωρίτερα. Ίσως η πιο εμπορικές από τις ιτιές να είναι αυτές του γένους Osier (οι γνωστές μας λυγαριές) και μια σημαντική βιομηχανία αναπτύχθηκε από τη χρήση του ξύλου τους. Οι λυγαριές περιλαμβάνουν την κοινή λυγαριά (S. viminalis) και την πορφυρή λυγαριά (S. purpurea). Οι λυγαριές παράγουν ευλύγιστους βλαστούς και βέργες τα οποία χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη, στην καλαθοποιία και στην ξυλοπλεκτική.

Το ξύλο της ιτιάς είναι λευκό, μαλακό και ελαφρύ, αλλά επίσης ανθεκτικό και ελαστικό και δεν τσακίζει όταν υποστεί πίεση. Κατασκευάζουν μ' αυτό λαβές εργαλείων, κιβώτια μεταφορών, μπαστούνια του μπέιζμπολ και του κρίκετ και επειδή είναι σχετικά άφλεκτο χρησιμοποιείται στην κατασκευή τάκων στους σιδηρόδρομους. Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, είχε παρασκευάσει ένα χυμό από την φλούδα της ιτιάς, σαν φάρμακο για τον πυρετό, τον σωματικό πόνο και την κούραση. Το δραστικό συστατικό αυτού του χυμού, το οποίο στην ουσία είναι παυσίπονο, είναι το γνωστό σήμερα σαλικυλικό οξύ (salicylic acid), ο πρόδρομος της ασπιρίνης. Από το όνομά του καταλαβαίνουμε ότι προέρχεται από την βοτανική ονομασία της ιτιάς (salix). Η ιστορία της ιτιάς είναι ιδιαίτερα πλούσια σε λαϊκές παραδόσεις και μύθους και είναι στενά συνδεδεμένη με την ελληνική μυθολογία. Οι αρχαίοι Έλληνες την θεωρούσαν σύμβολο γονιμότητας. Η ιτιά ήταν επίσης αφιερωμένη στους ποιητές γιατί ο ήχος του ανέμου καθώς περνούσε μέσα από τα κλαδιά της, λέγεται ότι είχε ισχυρή επίδραση στο μυαλό με αποτέλεσμα την έμπνευση. Για τον Ορφέα, τον πιο δοξασμένο από τους μυθικούς Έλληνες ποιητές, λέγεται ότι πήρε τα δώρα της ευγλωττίας και της επικοινωνίας από την ιτιά κουβαλώντας μαζί του τα κλαδιά της κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στον κάτω κόσμο.

Πηγή:
http://www.botany.com/salix.html
http://www.controverscial.com/Willow.htm
http://www.aspirin.com/world_of_aspirin_en.html