Καφέα - Καφεόδεντρο (Coffea arabica). Άνθη και καρποί

Καφέα - Καφεόδεντρο - Coffea arabica

Η Καφέα - Καφεόδεντρο (Coffea) είναι ένα γένος ανθοφόρων φυτών, μέλος της οικογένειας Rubiaceae. Οι σπόροι ονομάζονται κόκκοι καφέ και χρησιμοποιούνται στην παρασκευή του καφέ. Πρόκειται για θάμνους ή μικρά δένδρα, που προέρχονται από τροπικές περιοχές της Ασίας και της νότιας Αφρικής. Ο καφές κατατάσσεται ως ένα από τα πιο πολύτιμα και ευρέως διακινούμενα προϊόντα καλλιέργειας στον κόσμο και αποτελεί σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν πολλών χωρών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων στην Κεντρική και Νότια Αμερική, την Καραϊβική και την Αφρική.

Συνολικά, στη φύση υπάρχουν 125 είδη καφέας, τα οποία απαντώνται στην Αφρική, στα νησιά του Ινδικού Ωκεανού, (Μαδαγασκάρη, Κομόρες και Mascarenes), στη νότια Ασία, στη νοτιοανατολική Ασία και στην Αυστραλία. Πολλά είδη Coffea μπορούν να καλλιεργηθούν για τους σπόρους τους. Ο καφές Arabica (Coffea arabica) και ο καφές Robusta (Coffea canephora) είναι τα κύρια είδη ροφήματος, με ένα μικρό ποσοστό του καφέ Liberica (Coffea LIBERICA), που καλλιεργούνται για εμπορικούς σκοπούς. Η Coffea arabica κατέχει το 75-80 τοις εκατό της παγκόσμιας παραγωγής καφέ, ενώ η Coffea canephora κατέχει περίπου το 20 τοις εκατό. Άλλα είδη στην ανατολική Αφρική και τη Μαδαγασκάρη χρησιμοποιούνται μερικές φορές τοπικά για την παρασκευή καφέ, σε πολύ μικρή κλίμακα.

Η Coffea arabica είναι αυτοφυές φυτό στην βορειοανατολική Τροπική Αφρική (νότια Αιθιοπία και νότιο Σουδάν (οροπέδιο Boma), στις ορεινές περιοχές της Υεμένης και πιθανόν στην ανατολική Τροπική Αφρική (Κένυα, Mt Marsabit). Και είναι επίσης εγκλιματισμένο σε πολλές τροπικές περιοχές. Η Coffea arabica αναπτύσσεται σε υψόμετρο από 950 έως 1.950 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσα. Είναι επίσης γνωστή ως "coffee shrub of Arabia", "mountain coffee" ή "arabica coffee". Η C. arabica πιστεύεται ότι είναι το πρώτο είδος καφέ που καλλιεργήθηκε.

Τα άγρια φυτά φτάνουν στα 9 με 12 μέτρα ύψος και έχουν ένα ανοικτό σύστημα διακλάδωσης. Στις φυτείες συνήθως κλαδεύονται ώστε να πάρουν τη μορφή ενός μικρού θάμνου ( 2-8 μ. ύψος). Τα φύλλα είναι αντίθετα, απλά ελλειπτικά-ωοειδή προς επιμήκη, με 6-12 εκατοστά μήκος και 4-8 εκατοστά πλάτος και γυαλιστερό σκούρο πράσινο χρώμα. Τα άνθη είναι λευκά, με 10-15 χιλιοστά διάμετρο και μεγαλώνουν σε ομάδες μασχαλιαία. Είναι ερμαφρόδιτα και με γλυκό άρωμα, σχηματίζουν λευκή στεφάνη και είναι σωληνοειδή με 5 λοβούς συνήθως. Οι καρποί είναι δρύπες με10-15 χιλιοστά διάμετρο, είναι συνήθως κόκκινοι, αλλά μερικές φορές κίτρινοι ή μοβ στην ωρίμανση. Το εξωτερικό στρώμα είναι μαλακό, βρώσιμο με γλυκιά γεύση και περιέχουν δύο ή μερικές φορές ένα "σπόρο" (οι σπόροι του καφέ) - στην πραγματικότητα ένας σπόρος εγκλεισμένος σε ένα σκληρό, σχεδόν τραγανό εξωτερικό περίβλημα που σχηματίζουν μαζί μια δομή γνωστή ως "πυρήνας". Αυτό το εξωτερικό στρώμα απομακρύνεται με την άλεση. Ο ίδιος ο σπόρος έχει απαλό φαιοκίτρινο ή καστανό χρώμα (που γίνεται σκούρο καφέ μόνο μετά το ψήσιμο) και έχει μια χαρακτηριστική εγκοπή στην εσωτερική του επιφάνεια, η οποία συστρέφεται στο εσωτερικό του σπόρου.

Η C. arabica θέλει περίπου επτά χρόνια για να ωριμάσει πλήρως, και το κάνει καλύτερα όταν η βροχόπτωση φτάνει τα 1,0-1,5 μέτρα, ομοιόμορφα κατανεμημένη στη διάρκεια του έτους. Συνήθως καλλιεργείται σε υψόμετρο μεταξύ 1.300 και 1.500 μέτρων, αλλά στις φυτείες καλλιεργείται από το χαμηλότερο επίπεδο (στο ύψος της θάλασσας) μέχρι και τα 2.800 μ. υψόμετρο.

Το φυτό αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά όχι στον παγετό, με ιδανικότερη μέση θερμοκρασία μεταξύ 15° και 24° C. Οι εμπορικές ποικιλίες ψηλώνουν κυρίως μέχρι τα 5 μ. περίπου, και συχνά κλαδεύονται χαμηλά ως τα 2 μ. για να διευκολύνεται η συγκομιδή. Σε αντίθεση με την Coffea canephora, η Coffea arabica προτιμά να καλλιεργηθεί σε ημισκιερές τοποθεσίες.

Δύο με τέσσερα έτη μετά τη φύτευση, η C. arabica παράγει μικρά, λευκά, πολύ αρωματικά λουλούδια. Το γλυκό άρωμά τους μοιάζει με τη γλυκιά μυρωδιά του γιασεμιού. Τα λουλούδια ανθίζουν τις ηλιόλουστες ημέρες, ενώ το περισσότερο φως έχει ως αποτέλεσμα το μεγαλύτερο αριθμό καρπών. Αυτό όμως, μπορεί να είναι και κατάρα, καθώς τα φυτά τείνουν να παράγουν πάρα πολλούς καρπούς, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε κατώτερης ποιότητας συγκομιδή και σε χαμηλότερη απόδοση, ακόμα και σε ζημιά στα επόμενα χρόνια, αφού το φυτό ευνοεί την ωρίμανση των καρπών σε βάρος της δικής του υγείας.

Στις προσεγμένες φυτείες, η υπεράνθιση εμποδίζεται με κλάδεμα του δέντρου. Τα λουλούδια διαρκούν μόνο λίγες ημέρες, αφήνοντας πίσω μόνο τα παχιά, σκούρο πράσινα φύλλα. Στη συνέχεια αρχίζουν να εμφανίζονται οι καρποί, που αρχικά είναι σκουροπράσινοι, όπως το φύλλωμα. Κατά την ωρίμανση έχουν πρώτα κίτρινο χρώμα, στη συνέχεια απαλό κόκκινο και τελικά σκουραίνουν σε ένα γυαλιστερό βαθύ κόκκινο. Σε αυτό το σημείο είναι που ονομάζονται “cherry” και είναι έτοιμοι για συλλογή.

Ο καρπός είναι επιμήκης, με μήκος περίπου 1 εκατοστό. Η πρώιμη όπως και η όψιμη συγκομιδή του μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την κατώτερη ποιότητα του καφέ, και γι' αυτό πολλοί μαζεύουν με το χέρι. Έτσι είναι σε θέση να επιλέξουν τον κατάλληλο καρπό στην κατάλληλη στιγμή, αφού δεν ωριμάζουν όλοι μαζί. Άλλες φορές τινάζουν το δέντρο πάνω σε ψάθες, πράγμα που σημαίνει ότι συλλέγονται μαζί οι ώριμοι και οι άγουροι καρποί.

Η πρώτη εξημέρωση του καφέ Arabica στην Αιθιοπία είναι ασαφής, αλλά η καλλιέργεια στην Υεμένη είναι τεκμηριωμένη με βιβλιογραφία, από τον 12ο αιώνα. Σύμφωνα με το μύθο, η καλλιέργεια του καφέ από τον άνθρωπο άρχισε μετά τη χρήση του από τις κατσίκες της Αιθιοπίας, ένας γιδοβοσκός παρατήρησε ότι οι κατσίκες του γίνονταν ασυνήθιστα ζωηρές και παιχνιδιάρες αφού έτρωγαν τα φύλλα και τους καρπούς του δέντρου του καφέ. Οι άνθρωποι δοκίμασαν του κόκκους του καφέ και συμπέραναν ότι θα μπορούσαν να είναι χρήσιμοι για τους κρατούν ξύπνιους κατά τη διάρκεια νυχτερινών θρησκευτικών τελετών. Σε ορισμένες περιοχές στην Αιθιοπία, οι άνθρωποι εξακολουθούν να πίνουν ένα τσάι με βότανα που γίνεται από τα φύλλα του δέντρου του καφέ.

Η πρώτη γραπτή μαρτυρία του καφέ προέρχεται από Άραβες μελετητές και γίνεται για τους ψημένους κόκκους καφέ, οι οποίοι, όπως έγραψαν, ήταν χρήσιμοι για την παράταση των ωρών εργασίας τους. Η αραβική καινοτομία, στην Υεμένη, της παρασκευής ενός ροφήματος από τους ψημένους φασόλια, εξαπλώθηκε πρώτα μεταξύ των Αιγυπτίων και των Τούρκων, και αργότερα βρήκε το δρόμο της σε όλο τον κόσμο. Άλλοι μελετητές πιστεύουν ότι το φυτό του καφέ εισήχθη στην Υεμένη από την Αβησσυνία και βασίζονται σε μια παράδοση της Υεμένης όπου τόσο ο καφές όσο και το qat (catha edulis) αποίκησαν στο "Udein" ("τα δύο κλαδιά") στην Υεμένη των προ-ισλαμικών χρόνων. 

Ο καφές έγινε ένα δημοφιλές ρόφημα στην Ευρώπη από τον 17ο αιώνα και μετά. Εισήχθη από φυτείες που ιδρύθηκαν για πρώτη φορά από την ολλανδική Dutch in Ceylon στην Κεϋλάνη (τώρα Σρι Λάνκα), στην Ιάβα, και αργότερα από φυτείες στη Βραζιλία και τις δυτικές Ινδίες που ιδρύθηκαν το 18ο αιώνα. Ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου καφέ Arabica παράγεται στη Λατινική Αμερική.

Οι διεγερτικές επιδράσεις του καφέ οφείλονται στο αλκαλοειδές καφεΐνη, που περιέχεται στους σπόρους σε μεγάλο βαθμό. Επίσης χρησιμοποιείται ένα πόσιμο υγρό από καφέ για τον αρωματισμό τροφίμων και ειδών ζαχαροπλαστικής. Οι κόκκοι του καφέ είναι επίσης μια εμπορική πηγή καφεΐνης, ένα υποπροϊόν για τη λήψης του ντε-καφεϊνε δηλαδή του καφέ χωρίς καφεΐνη. Η καφεΐνη προστίθεται σε αναψυκτικά και σε φάρμακα ως διεγερτικό και διουρητικό. Ο καβουρδισμένος και αλεσμένος καφές είναι ένα συστατικό των παραδοσιακών φαρμάκων στη νοτιοανατολική Ασία, για να ανακουφίσει τον πόνο στο στομάχι και τη διάρροια, να αυξήσει την αρτηριακή πίεση, και ως διουρητικό. Σε ορισμένες χώρες, τα φύλλα του καφέ χρησιμοποιούνται για να κάνουν ένα ζεστό ρόφημα, όπως το τσάι.

Το ξύλο του καφεόδεντρου, από τον κεντρικό κορμό, χρησιμοποιείται σε τοπικό επίπεδο στον τομέα των κατασκευών. Ο Ντέιβιντ Λίβινγκστον, εξερευνητής του 19ου αιώνα και ιεραπόστολος, ανέφερε ότι είδε τα δέντρα του καφέ να χρησιμοποιείται για να γίνουν καλύβες, στα ταξίδια του στη νότιο Αφρική. Τα δέντρα αναπτύσσονται ευθεία, είναι πυκνά, γερά και μερικώς ανθεκτικά σε τερμίτες. Το ξύλο χρησιμοποιείται επίσης για έπιπλα και για καυσόξυλα.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Coffea
https://en.wikipedia.org/wiki/Coffea_arabica
http://www.kew.org/science-conservation/plants-fungi/
coffea-arabica-arabica-coffee