Φλόμος (Verbascum Thapsus).

Φλόμος - Verbascum Thapsus

Το Verbascum Thapsus (Μεγάλος Φλόμος ή κοινός Φλόμος) είναι ένα είδος του γένους φλόμου Verbascum με περίπου 360 είδη ανθοφόρων φυτών, της οικογένειας Scrophulariace, eενδημικό στην Ευρώπη, τη βόρεια Αφρική και την Ασία, αλλά έχει εισαχθεί στην Αμερική και στην Αυστραλία.

Είναι ένα τριχωτό διετές φυτό που μπορεί να φτάσει τα 2 μέτρα ύψος και πάνω. Τα μικρά κίτρινα άνθη του είναι πυκνά και εμφανίζονται ομαδικά κατά μήκος ενός ψηλού κλαδιού, το οποίο αναπτύσσεται στο μέσο ενός μεγάλου ρόδακα φύλλων. Φύεται σε πολλούς διαφορετικούς οικότοπους, αλλά προτιμά καλά φωτισμένα και ακαλλιέργητα εδάφη, όπου φυτρώνει εύκολα, μετά την άμεση έκθεση του εδάφους στο φως, από τους μακρόβιους σπόρους του που εξακολουθούν να υπάρχουν στο έδαφος. Είναι ένα κοινό ζιζάνιο, που ξεφυτρώνει από τους γόνιμους σπόρους που παράγει, αλλά σπάνια γίνεται επιθετικά επεμβατικό, αφού οι σπόροι του απαιτούν ανοικτό έδαφος για να βλαστήσουν. Αποτελεί πολύ μικρό πρόβλημα για τις περισσότερες γεωργικές καλλιέργειες, αφού δεν είναι πολύ ανταγωνιστικό είδος, δεν αντέχει στη σκιά άλλων φυτών και δεν μπορεί να επιβιώσει μετά το όργωμα. Ακόμη, φιλοξενεί πολλά έντομα, μερικά από τα οποία μπορεί να είναι επιβλαβή για άλλα φυτά. Παρά το γεγονός ότι είναι εύκολο να αφαιρεθεί με το χέρι, είναι δύσκολο να εξαλειφθεί μόνιμα.

Το Verbascum Thapsus είναι ένα δικοτυλήδονο φυτό, που παράγει ένα ρόδακα φύλλων κατά το πρώτο έτος της ανάπτυξης. Τα φύλλα είναι μεγάλα, μήκους μέχρι 50 εκατοστά. Το δεύτερο έτος, τα φυτά παράγουν συνήθως ένα ενιαίο μη διακλαδισμένο στέλεχος, συνήθως 1-2 μέτρα ύψος. Το μακρύ σαν κοντάρι στέλεχός του καταλήγει σε πυκνή ταξιανθία λουλουδιών, που μπορεί να καταλαμβάνει έως και το μισό μήκος του. Όλα τα μέρη του φυτού καλύπτονται με τρίχωμα σε σχήμα αστεριού. Η κάλυψη αυτή κάνει ιδιαίτερα παχιά τα φύλλα, δίνοντάς τους μια ασημένια όψη. Ο αριθμός των χρωμοσωμάτων του είδους είναι 2n = 36.

Στα ανθισμένα φυτά, τα φύλλα βρίσκονται εναλλάξ μέχρι το σημείο που ξεκινάει το στέλεχος της ταξιανθίας. Είναι παχιά, με μεγάλη διακύμανση στο σχήμα, μεταξύ των πάνω και κάτω φύλλων, από λογχοειδή επιμήκη μέχρι οβάλ. Φτάνουν σε μήκος τα 50 εκατοστά και πλάτος τα 14 εκατοστά. Όσο πιο ψηλά βρίσκονται τα φύλλα τόσο μικρότερα γίνονται. Η ταξιανθία είναι συμπαγής και σταθερή, μήκους 2 με 2,5 εκατοστών, και περιστασιακά διακλαδισμένης ακριβώς στη βάση της, συνήθως μετά από κάποια βλάβη. Μετά την ανθοφορία και την απελευθέρωση των σπόρων, το στέλεχος και οι καρποί συνήθως παραμένουν και το χειμώνα, στεγνώνουν, γίνονται σκούροι καφέ, με άκαμπτη πυκνή δομή, ωοειδές σχήμα και αποξηραμένες κάψουλες που περιέχουν τους σπόρους. Τα ξερά κλαδιά επιμηκύνονται την επόμενη άνοιξη ή ακόμη και το επόμενο καλοκαίρι. Το φυτό παράγει μία ρηχή ρίζα.

Τα λουλούδια είναι πενταμερή, με πέντε στήμονες συνήθως, ένα λοβωτό (με 5 λοβούς) σωληνωτό κάλυκα και με στεφάνη από 5 πέταλα. Το τελικό χρώμα τους είναι έντονο κίτρινο και φτάνουν τα 1.5 με 3 εκατοστά πλάτος. Τα λουλούδια είναι σχεδόν άμισχα, με πολύ κοντούς μίσχους (2 χιλιοστών). Οι πέντε στήμονες είναι δύο τύπων, με τους τρεις ψηλότερους στήμονες μικρότερους, τα νημάτιά τους να καλύπτονται από κίτρινες ή υπόλευκες τρίχες και με μικρότερους ανθήρες, ενώ οι δύο χαμηλότεροι στήμονες έχουν λεία νήματα και μεγαλύτερους ανθήρες. Το φυτό παράγει μικρές, ωοειδείς κάψουλες (6 χιλιοστών). Κάθε κάψουλα χωρίζεται με δύο βαλβίδες και περιέχει μεγάλο αριθμό λεπτών καφέ σπόρων, μικρότερων από ένα χιλιοστό σε μέγεθος, με γραμμώσεις στην επιφάνεια. Εμφανίζεται ένα λευκόμορφο άνθος, το V. thapsus f. candicans, όπως είναι γνωστό. Η ανθοφορία διαρκεί μέχρι και τρεις μήνες, από τις αρχές ως τα τέλη του καλοκαιριού (Ιούνιος-Αύγουστος στην Βόρεια Ευρώπη), με την ανθοφορία να ξεκινά από το κάτω μέρος της βελόνας και να προχωρά προς τα πάνω ακανόνιστα. Κάθε λουλούδι ανοίγει για μέρος της ημέρας και μόνο μερικά άνθη είναι ανοικτά ταυτόχρονα γύρω από το στέλεχος.

Η επιστημονική ταξινόμηση για το φλόμο δεν έχει αλλάξει από τότε που ο Κάρολος Λινναίος (1707-1778 το) παρουσίασε στο Species Plantarum, το 1753. Το όνομα Βerbascum, που χρησιμοποίησε ο Πλίνιος για το V. Thapsus, ήταν το λατινικό όνομα για το φλόμο, Η λέξη είναι πολύ πιθανό να προέρχεται από παραφθορά της λατινικής λέξης barbascum (γενειοφόρο φυτό, με προέλευση το λατινικό μπάρμπα, δηλ. γενειάδα), που αναφέρεται στις ίνες, σαν γένι, του φυτού. Το συγκεκριμένο επίθετο Thapsus είχε χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά από τον Θεόφραστο (Θάψος ή Θάψο). Το Thapsus ίσως να προέρχεται από το νησί της Σικελίας Θάψο, όπου στην αρχαιότητα ο φλόμος συγκεντρώνονταν σε αφθονία. Το Τυνήσιο νησί Thapsus είναι μια άλλη λογική εκδοχή. Επίσης, το όνομα μπορεί να προέκυψε από την ελληνική λέξη "thapsinos" (κίτρινος). Το φυτό έχει πράγματι κίτρινα λουλούδια και είναι κιτρινωπό ακόμα κι όταν στεγνώσει, ενώ οι ρωμαϊκές κυρίες έβαφαν κάποτε τα μαλλιά τους κίτρινα με λουλούδια φλόμου, που βουτούσαν σε ισχυρό αλκαλικό διάλυμα (πλούσιο σε αλυσίβα). Η αγγλική λέξη «mulleinς» προέρχεται από τη λατινική mollis, (ή μαλακός), που επίσης μας έδωσε τις λέξεις μαλάσσω, μαλακτικό και μαλάκιο. Πιθανότατα έφτασε έμμεσα στο σημερινό της νόημα, ως παράγωγο της παλιάς αγγλικής "muleyn", που σημαίνει "μάλλινο".

Ο κοινός φλόμος (Verbascum thapsus L.) έχει αρχαία σχέση με τον άνθρωπο. Δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ για φαγητό, αλλά παραδοσιακά έχαιρε σεβασμού για τις μυστικές και φαρμακευτικές του δυνάμεις. Όπως πολλά αρχαία φαρμακευτικά φυτά (περιγράφει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στο βιβλίο του Naturalis Historia), έτσι και ο μεγάλος φλόμος συνδέθηκε με μάγισσες, αν και η σχέση παρέμεινε γενικά ασαφής. Υπάρχει μια παλιά δεισιδαιμονία ότι οι μάγισσες χρησιμοποιούσαν στα ξόρκια τους λάμπες και κεριά με φυτίλια που προέρχονταν από το φλόμο, και ένα από τα πολλά ονόματα του φυτού, «Hag’s Taper», αναφέρεται σε αυτό. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία, η δύναμη της απομάκρυνσης των κακών πνευμάτων αποδόθηκε στο φλόμο. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, οι θεοί έδωσαν στον Οδυσσέα ένα κοτσάνι φλόμο για να υπερασπιστεί τον εαυτό του ενάντια στα τεχνάσματα της Κίρκης, της μάγισσας που μετέτρεψε τους συντρόφους του Οδυσσέα σε χοίρους μέσω μαγικού ποτού. 

Ο μεγάλος φλόμος έχει χρησιμοποιηθεί από τους αρχαίους χρόνους για να θεραπεύσει παθήσεις του δέρματος, του λαιμού και της αναπνοής. Πρώτος ο Διοσκουρίδης συνιστά αυτό το φυτό, πριν από 2000 χρόνια, για πνευμονικές παθήσεις, μία από τις κύριες χρήσεις μέχρι και σήμερα, ιδιαίτερα κατά του βήχα. Αφέψημα από τα φύλλα έχει χρησιμοποιηθεί για απόχρεμψη, φυματίωση, ξηρό βήχα, βρογχίτιδα, πονόλαιμο και αιμορροΐδες. Το τσάι από φύλλα φλόμου είναι ελαφρώς πικρό, ενώ το τσάι από τα λουλούδια είναι πιο γλυκό. Ο συνδυασμός των αποχρεμπτικών σαπωνίνων και των μαλακτικών ουσιών καθιστά το φυτό ιδιαίτερα αποτελεσματικό στο βήχα. 

Πολλές από τις παραδοσιακές θεραπευτικές χρήσεις του φλόμου ήταν παρόμοιες σε όλο τον Παλαιό και Νέο Κόσμο, αλλά αν οι Ευρωπαίοι άποικοι έμαθαν να χρησιμοποιούν το βότανο από τους ιθαγενείς Αμερικάνους ή το αντίστροφο, είναι ανοικτό προς συζήτηση. Εκτός από τη χρήση φύλλων και λουλουδιών φλόμου σε τσάι για τη θεραπεία αναπνευστικών προβλημάτων, κάποιοι Ιθαγενείς Αμερικανοί χρησιμοποίησαν επίσης τις ρίζες του φυτού. Οι Ινδιάνοι Creek έπιναν ένα αφέψημα των ριζών για το βήχα, ενώ άλλες φυλές κάπνιζαν τις ρίζες ή τα αποξηραμένα φύλλα για τη θεραπεία του άσθματος. Οι τοπικές εφαρμογές ήταν εξίσου ποικίλες. Στη φυλή Cherokee έτριβαν τα φύλλα φλόμου στις μασχάλες τους για να θεραπεύσουν ενοχλήσεις και εξανθήματα. Χρησιμοποιούσαν κατάπλασμα από φύλλα για να θεραπεύσουν μώλωπες, όγκους, ρευματικούς πόνους και αιμορροΐδες. Όμως στη φυλή Zuni έφτιαχναν καταπλάσματα από τη σκόνη της ρίζας, που τα τοποθετούσαν σε πληγές, εξανθήματα και δερματικές λοιμώξεις. Επίσης, χρησιμοποιούσαν μια έγχυση από τη ρίζα, για τη θεραπεία του ποδιού του αθλητή.

Το έλαιο των λουλουδιών χρησιμοποιήθηκε για την καταρροή, για κολικούς και στη Γερμανία, για πόνους αυτιού, κρυοπαγήματα, έκζεμα και άλλες εξωτερικές περιπτώσεις. Η τοπική εφαρμογή διάφορων σκευασμάτων, που βασίζονται στο V. thapsus, προτάθηκε μεταξύ άλλων, για θεραπεία από κονδυλώματα, σπυριά και καλόγερους, carbuncles, αιμορροΐδες, και χιονίστρες. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι ο μεγάλος φλόμος περιέχει ενώσεις γλυκυρριζίνης με βακτηριοκτόνες δυνατότητες και αντικαρκινική δράση. Αυτές οι ενώσεις συγκεντρώνονται στα λουλούδια. Η Γερμανική Επιτροπή Commission E ενέκρινε την ιατρική χρήση του φυτού για το συνάχι. Ήταν επίσης μέρος του Εθνικού Συνταγολόγιου στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τα φύλλα του φυτού, όπως και οι σπόροι, αναφέρεται ότι περιέχουν ροτενόνη, αν και οι ποσότητες είναι άγνωστες.

Τα φύλλα φλόμου χρησιμοποιούνται σε καλλυντικά σκευάσματα για να μαλακώσουν το δέρμα. Το "Quaker rouge" αναφέρεται στην πρακτική μέθοδο ερυθρότητας στα μάγουλα, τρίβοντάς τα με ένα φύλλο φλόμου. Επίσης, μια κίτρινη χρωστική ουσία που εκχυλίζεται από τα λουλούδια είχε χρησιμοποιηθεί στους Ρωμαϊκούς χρόνους για λούσιμο των μαλλιών, καθώς και για βαφή υφασμάτων.

Ένα κίτρινο χρώμα γίνεται από τα άνθη του φυτού, με το βρασμό τους σε νερό. Όταν χρησιμοποιείται με αραιό θειικό οξύ παράγει μία, μάλλον μόνιμη, πράσινη βαφή, ενώ γίνεται καφέ με την προσθήκη αλκαλίων. Μια έγχυση των λουλουδιών μερικές φορές χρησιμοποιείται για βαφή των μαλλιών σε χρυσαφί χρώμα. 

Τα φύλλα περιέχουν ροτενόνη, που χρησιμοποιείται ως εντομοκτόνο. Τα αποξηραμένα φύλλα είναι πολύ εύφλεκτα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ανάψει γρήγορα μια φωτιά ή ως φυτίλι στα κεριά.

Τα φύλλα χρησιμοποιούνταν για να παχαίνουν τα πουλερικά. Τα μαλλιαρά φύλλα τα τοποθετούσαν για ζέστη μέσα στις κάλτσες. Οι στάχτες από το φλόμο χρησιμοποιούνταν για να φτιάξουν σαπούνι που επαναφέρει το φυσικό χρώμα των μαλλιών. Οι σπόροι περιέχουν αρκετές ενώσεις (σαπωνίνες, γλυκοσίδες, κουμαρίνη, ροτενόνη) που είναι τοξικές για τα ψάρια, μια ιδιότητα που είναι γνωστή από την εποχή του Αριστοτέλη, και έχουν χρησιμοποιηθεί για χημικό ψάρεμα.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Verbascum_thapsus
http://www.motherearthliving.com/plant-profile/
herb-to-know-mullein-verbascum-thapsus.aspx
http://altnature.com/gallery/mullein.htm
http://wssa.net/wp-content/themes/WSSA/WorldOfWeeds/mullein.html