Καουτσουκόδεντρο (Hevea brasiliensis). Φύλλα, άνθη, καρποί και κόμμι.

Καουτσουκόδεντρο - Hevea brasiliensis

Το Hevea brasiliensis (Para rubber tree), δέντρο καουτσούκ ή συνηθέστερα καουτσουκόδεντρο είναι ένα δέντρο που ανήκει στην οικογένεια Euphorbiaceae. Είναι το πιο οικονομικά σημαντικό μέλος του γένους Hevea. Έχει μεγάλη οικονομική σημασία, διότι το ελαστικό γαλάκτωμα (κόμμι) που εξάγεται από αυτό το δένδρο είναι η κύρια πηγή του φυσικού καουτσούκ.

Το Hevea brasiliensis  είναι ενδημικό στα τροπικά δάση στην περιοχής του Αμαζονίου της Νότιας Αμερικής, όπως σε τμήματα της λεκάνης του Αμαζονίου και στο Μάτο Γκρόσο καθώς και στην περιοχή Guianas σ τη Βραζιλία, τη Βενεζουέλα, τον Ισημερινό, την Κολομβία, το Περού και τη Βολιβία. Αυτά τα δέντρα βρίσκονται γενικά σε χαμηλό υψόμετρο σε υγρά δάση, υγρότοπους, παρόχθιες ζώνες, στα κενά των δασών και σε περιοχές που έχουν διαταραχθεί. Είναι ένα γρήγορα αναπτυσσόμενο δέντρο, συχνά το πρώτο που φυτρώνει όταν εμφανιστεί ένα κενό στο θόλο του τροπικού δάσους, αλλά μπορεί να υποσκιαστεί όταν περισσότερα δέντρα αρχίζουν να συμπληρώνουν αυτό το άνοιγμα του θόλου. Σήμερα, μπορεί επίσης να βρεθεί το εμπορικά παραγόμενο καουτσούκ σε ένα μεγάλο μέρος της νοτιοανατολικής Ασίας και της δυτικής Αφρικής. αλλά τα περισσότερα δέντρα καουτσούκ στον κόσμο προέρχονται από φυτείες στην Ινδονησία, την Ταϊλάνδη και τη Μαλαισία. Αν και το καουτσούκ εξακολουθεί να συλλέγεται από άγρια δέντρα στη λεκάνη του Αμαζονίου, η παραγωγή στις νοτιοαμερικάνικες φυτείες παρεμποδίζεται από μια μυκητολογική ασθένεια, γνωστή ως νοτιοαμερικάνικη σήψη φύλλων.

Το Hevea brasiliensis είναι ένα φυλλοβόλο δέντρο, ψηλό συνήθως 30-40 μέτρα, αν και συνήθως φτάνει μόνο στα 15-25 μέτρα ύψος στην καλλιέργεια, με ένα φυλλώδες στέμμα. Ο κορμός είναι κυλινδρικός, αλλά συχνά πρησμένος προς τη βάση, και ο φλοιός είναι από απαλό έως σκούρο καφέ, με λεία επιφάνεια και τον εσωτερικό φλοιό σε ανοιχτό καφέ με άφθονο λευκό ή κρεμ ελαστικό κόμμι. Τα φύλλα είναι σε σπείρες και με τρία φυλλάρια. Τα άνθη είναι μικρά, χωρίς πέταλα, σε έντονο ή κρεμ-κίτρινο χρώμα και πικρή γεύση. Τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη βρίσκονται και τα δύο στην ίδια ταξιανθία. Ο καρπός είναι μια εκρηκτική κάψουλα τριών ενωμένων λοβών.

Το πιο διάσημο χαρακτηριστικό του είναι ο γαλακτώδες λευκός οπός (κόμμι), γνωστός και ως λάτεξ, που ρέει ελεύθερα από το δέντρο όταν αφαιρεθεί μια λωρίδα του φλοιού. Το λευκό ή κρεμ κόμμι βρίσκεται σε αγγεία στο φλοιό, ως επί το πλείστον στο εσωτερικό στρώμα του φλοιού και έξω από το φλοίωμα. Αυτά τα αγγεία είναι ελικοειδείς σπείρες που διατρέχουν ανηφορικά το δέντρο, με δεξιόστροφη φορά, σχηματίζουν γωνία περίπου 30 μοιρών με τον οριζόντιο άξονα και, μπορούν να φτάσουν σε ύψος τα 14 με 15 μέτρα. Ένα δέντρο καουτσούκ, που αναφέρεται επίσης ως rubberwood, είναι έτοιμο για παραγωγή λάτεξ στον έκτο περίπου χρόνο ζωής του. Προκειμένου να αναπαραχθεί το φυτό, ο ώριμος καρπός του διαρρηγνύεται, σκορπώντας πολλούς σπόρους σε ακτίνα μέχρι 30 μέτρα από το δέντρο.

Στην άγρια φύση, τα δέντρα μπορεί να φτάσουν και πάνω από 40 μέτρα και η διάρκεια ζωής του εδώ είναι 100 και πλέον χρόνια, αλλά στις φυτείες σπάνια υπερβαίνει τα 25 μέτρα, επειδή η ανάπτυξη μειώνεται με την εκροή του καουτσούκ. Τα δέντρα φυτείας συνήθως μεταφυτεύονται μετά από 25-35 χρόνια, όταν οι αποδόσεις πέφτουν και είναι μη συμφέρουσες οικονομικά.

Πρόκειται για ένα τροπικό δέντρο και γι' αυτό απαιτεί υψηλές θερμοκρασίες, υψηλή υγρασία και καλά στραγγιζόμενα, γόνιμα εδάφη. Ο καρπός του σκάσει και ανοίγει, όταν είναι ώριμος και οι σπόροι διασπείρονται μέχρι 33 μέτρα από το δέντρο. Η βιωσιμότητα των σπόρων μειώνεται με ταχείς ρυθμούς, όσο σύντομα κι αν συλλεχθούν οι καρποί. Το καλύτερο αποτελέσματα επιτυγχάνεται με φρέσκους σπόρους, που καλλιεργούνται σε μερικώς σκιερό μέρος.

Το γαλακτώδες λατέξ του Hevea brasiliensis, που παράγεται από ένα εξειδικευμένο εκκριτικό σύστημα στο φλοίωμα, είναι η πρώτη ύλη για το φυσικό καουτσούκ. Το παχύρευστο ελαστικό είναι ένας ανανεώσιμος πόρος, που μπορεί να αξιοποιηθεί με βιώσιμο τρόπο χωρίς να βλάπτεται το δέντρο. Το καουτσούκ είναι ανθεκτικό στο νερό, κακός αγωγός του ηλεκτρισμού, έχει αντοχή και διάρκεια και το πιο σημαντικό, είναι εξαιρετικά ελαστικό. Αυτές οι χρήσιμες ιδιότητες οφείλονται στη μεγάλη και πολύπλοκη μοριακή δομή του ελαστικού.

Το καουτσούκ χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες, αλλά η ευελιξία του έχει σημαντικά βελτιωθεί με μία διαδικασία που αναπτύχθηκε τον 19ο αιώνα, το βουλκανισμό, στην οποία το καουτσούκ υποβάλλεται σε επεξεργασία με θείο και θερμότητα. Το φυσικό καουτσούκ χρησιμοποιείται με χιλιάδες τρόπους, από μπάλες που αναπηδούν, μπότες, μπαλόνια και γάντια λάτεξ, στη μηχανική και σε βιομηχανικές εφαρμογές. Το φυσικό καουτσούκ είναι πιο κατάλληλη από το συνθετικό καουτσούκ για τα ελαστικά των αεροσκαφών και των διαστημικών λεωφορείων.

Οι κομμένοι κορμοί των δέντρων χρησιμοποιούνται για ξυλεία - rubberwood - η οποία έχει σημαντικές χρήσεις στη βιομηχανία επίπλων. Οι σπόροι περιέχουν έλαιο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή χρωμάτων και σαπουνιών.

Αυτά τα δέντρα χρησιμοποιήθηκαν για τη λήψη καουτσούκ από ντόπιους αρχαίους ιθαγενείς που κατοικούσαν στην γεωγραφική περιοχή κατανομής του δέντρου, Ολμέκους Μάγια και Αζτέκους. Οι Ολμέκοι της Μεσοαμερικής εξήγαγαν και παρήγαγαν ένα αντίστοιχο με το πρωτόγονο καουτσούκ είδος, από παρόμοια δέντρα παραγωγής λατέξ, όπως η Castilla elastica, πριν από 3.600 χρόνια. Το ελαστικό χρησιμοποιήθηκε, μεταξύ άλλων, για να φτιαχτούν ελαστικές μπάλες που χρησιμοποιούνται στο Μεσοαμερικάνικο παιχνίδι με μπάλες, αδιάβροχα ρούχα ακόμα και χειροποίητα παπούτσια. Σήμερα, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται αυτό το παχύρευστο υγρό του δέντρου καουτσούκ, με σύγχρονη επεξεργασία, και είναι συχνά μια σημαντική πηγή εισοδήματος για τους αυτόχθονες πληθυσμούς.

Το καουτσουκόδεντρο ή Para rubber αναπτύχθηκε αρχικά μόνο στο τροπικού δάσους του Αμαζονίου. Η αύξηση της ζήτησης και η ανακάλυψη της διαδικασίας βουλκανισμού το 1839 οδήγησε στην εκρηκτική εξάπλωση του καουτσούκ, στην εν λόγω περιοχή, πλουτίζοντας τις πόλεις Μπελέμ και Μανάους. Το όνομα του δέντρου προέρχεται από την Para, τη δεύτερη μεγαλύτερη πολιτεία της Βραζιλίας, πρωτεύουσα της οποίας είναι το Belem.

Οι πρώτες προσπάθειες για να αναπτυχθεί το H. brasilensis εκτός Βραζιλίας έγιναν το 1873. Μετά από κάποιες προσπάθειες, φύτρωσαν 12 δενδρύλλια στο Royal Botanic Gardens, στο Kew. Αυτά στάλθηκαν στην Ινδία προς καλλιέργεια, αλλά πέθαναν. Στη συνέχεια, έγινε μια δεύτερη απόπειρα, με κάπου 70.000 σπόρους που εισήχθησαν λαθραία στο Kew το 1875, από τον Henry Wickham, για λογαριασμό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Περίπου το 4% από αυτά είχαν βλαστήσει, και το 1876, κάπου 2000 δενδρύλλια στάλθηκαν, με αεροστεγή δοχεία (Wardian cases), στην Κεϋλάνη (σημερινή Σρι Λάνκα) και 22 εστάλησαν στο Βοτανικό Κήπο της Σιγκαπούρης. Μόλις εγκλιματίστηκαν εκτός της πατρίδας τους, τα δέντρα του καουτσούκ διαδόθηκαν εκτενώς στις βρετανικές αποικίες. Τα καουτσουκόδεντρα μεταφέρθηκαν στους βοτανικούς κήπους Buitenzorg, στην Ιάβα, το 1883. Από το 1898, ξεκινά μια φυτεία καουτσούκ στη Μαλαισία, και μέχρι σήμερα, οι περισσότερες φυτείες δένδρων καουτσούκ είναι στη νότια και νοτιοανατολική Ασία, με μερικές επίσης στις τροπικές περιοχές της δυτικής Αφρικής.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Hevea_brasiliensis
http://www.rainforest-alliance.org/kids/species-profiles/rubber-tree
http://www.kew.org/science-conservation/plants-fungi/
hevea-brasiliensis-rubber-tree