Γκουαρανά ( Paullinia cupana). Φύλλα και καρποί.

Γκουαρανά - Paullinia cupana

Το γκουαρανά (Guarana) Paullinia cupana, συν. P. crysan, P. sorbilis) είναι ένα αναρριχώμενο φυτό της οικογένειας Sapindaceae, ενδημικό στη λεκάνη του Αμαζονίου και ιδιαίτερα κοινό στη Βραζιλία. Η γκουαρανά έχει μεγάλα φύλλα και συστάδες λουλουδιών και είναι περισσότερο γνωστή για τους σπόρους από τους κόκκους της, οι οποίοι έχουν περίπου το μέγεθος ενός κόκκου καφέ.

Η Paullinia cupana ή κοινώς γνωστή ως Guarana, που προέρχεται από τον Αμαζόνιο, είναι ένας αειθαλής αναρριχώμενος θάμνος με έλικες που φτάνει σε ύψος περίπου 13 μέτρα. Όταν αναπτύσσεται στο δάσος μπορεί να φτάσει μέχρι το θόλο, αλλά είναι λιγότερο ζωηρό όταν αναπτύσσεται σε ηλιόλουστη θέση. Έχει μεγάλα φύλλα με πέντε φυλλάρια σε κάθε φύλλο  και όταν υπάρχουν έλικες, είναι μασχαλιαίες.

Τα άνθη είναι μικρά, λευκά σε συστάδες. Οι ταξιανθίες προέρχονται από μασχαλιαίες ρακεμικές εκβλαστήσεις ή από τις έλικες. Τα άνθη είναι  αρσενικά και θηλυκά, ζυγόμορφα και έχουν πέντε πέταλα και σέπαλα, οκτώ στήμονες και μια τρίοπτη ωοθήκη με αδενικό ημιδίσκο στη βάση.

Ο καρπός έχει σχήμα αχλαδιού, πορτοκαλοκόκκινο και 3 πλευρές με τρικύτταρες κάψουλες, μερικώς ανοιχτός όταν είναι ώριμος, αποκαλύπτοντας 1-3 μαύρους ή πρασινωπούς σπόρους που είναι καλυμμένοι στη βάση με ένα λευκό έλικα.

Η χρωματική αντίθεση όταν ο καρπός ανοίγει έχει συγκριθεί με την εμφάνιση των ματιών και έχει γίνει η βάση ενός μύθου προέλευσης μεταξύ του λαού Sateré-Mawé.

Η λέξη γκουαρανά έχει τις ρίζες της στη λέξη Sateré-Maué για το φυτό, warana.

Το όνομα «Guaraná» προέρχεται από τους Guaranis, μια φυλή Ινδιάνων της Νότιας Αμερικής. Το όνομα του γένους, Paullinia, προέρχεται από έναν Γερμανό ιατρικό βοτανολόγο, τον C.F. Paullini, ο οποίος «ανακάλυψε» το φυτό.

Η γκουαρανά παίζει σημαντικό ρόλο στον πολιτισμό Tupi και Guarani. Σύμφωνα με έναν μύθο που αποδίδεται στη φυλή Sateré-Maué, η εξημέρωση της γκουαρανά ξεκίνησε με μια θεότητα που σκότωσε ένα αγαπημένο παιδί του χωριού. Για να παρηγορήσει τους χωρικούς, ένας πιο καλοπροαίρετος θεός έβγαλε το αριστερό μάτι από το παιδί και το φύτεψε στο δάσος, με αποτέλεσμα την άγρια ​​ποικιλία γκουαρανά. Στη συνέχεια, ο θεός έβγαλε το δεξί μάτι από το παιδί και το φύτεψε στο χωριό, δημιουργώντας την εξημερωμένη γκουαρανά.

Οι Γκουαρανί φτιάχνουν ένα φυτικό τσάι που ονομάζεται cupana, ξεφλουδίζοντας, πλένοντας και στεγνώνοντας τους σπόρους, ακολουθούμενο από το χτύπημα σε λεπτή σκόνη. Η σκόνη ζυμώνεται σε ζύμη και στη συνέχεια διαμορφώνεται σε κυλίνδρους. Αυτό το προϊόν είναι γνωστό ως ψωμί γκουαρανά, το οποίο τρίβεται και στη συνέχεια βυθίζεται σε ζεστό νερό μαζί με ζάχαρη.

Αυτό το φυτό εισήχθη στους Ευρωπαίους αποικιοκράτες και στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα από τον Φελίπ Μπετεντόρφ, τον Οβιέδο, τον Ερνάντεζ, τον Κόμπο και άλλους Ισπανούς χρονικογράφους.  Έκτοτε έχει χρησιμοποιηθεί, βελτιωθεί, προσαρμοστεί και εμπορευματοποιηθεί από αποίκους, λαογράφους, επιστήμονες τροφίμων και εμπόρους.

Η γκουαρανά είναι γνωστή για τους μεγάλους και μαύρους σπόρους της, οι οποίοι περιέχουν υψηλή συγκέντρωση καφεΐνης. Οι καβουρδισμένοι και κοπανισμένοι σπόροι μετατρέπονται σε μια πάστα η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιείται για την παρασκευή ενός διεγερτικού ποτού πλούσιου σε καφεΐνη. Η γλυκαμένη πάστα, που ονομάζεται βραζιλιάνικη σοκολάτα, χρησιμοποιείται σε αναψυκτικά, γλυκά κ.λπ. Οι σπόροι περιέχουν 2,7 - 7% καφεΐνη, καθώς και τα διεγερτικά θεοφυλλίνη και θεοβρωμίνη. Οι σπόροι περιέχουν έως και 7% μιας ένωσης που μοιάζει με καφεΐνη, γνωστής ως γουαρανίνη, η οποία δεν προκαλεί εθισμό και μεταβολίζεται περισσότερο χρόνο, δίνοντάς της μια πιο ήπια και παρατεταμένη διεγερτική δράση. Οι σπόροι ψήνονται επίσης, κοπανίζονται και χρησιμοποιούνται ως αρωματική ουσία στο ψωμί.

Ο σπόρος γκουαρανά περιέχει παράγωγα ξανθίνης, συμπεριλαμβανομένων έως και 7% καφεΐνης συν θεοβρωμίνη και θεοφυλλίνη· τανίνες και σαπωνίνες. Είναι ένα στυπτικό, πικρό, διουρητικό βότανο με ισχυρή, διεγερτική δράση. Ο σπόρος λέγεται ότι είναι αντιπυρετικός, αντινευραλγικός και αντιδιαρροϊκός, και φημίζεται επίσης ότι είναι ένα ισχυρό διεγερτικό, ένα αναλγητικό συγκρίσιμο με την ασπιρίνη και ένας αντιγριπικός παράγοντας. Οι φυλές των τροπικών δασών έχουν χρησιμοποιήσει το γκουαρανά κυρίως ως διεγερτικό, στυπτικό και για τη θεραπεία της χρόνιας διάρροιας. Ο κονιοποιημένος σπόρος λαμβάνεται εσωτερικά για την ανακούφιση από την κόπωση, την ενίσχυση της συγκέντρωσης και την τόνωση του πνεύματος. Μια αναφορά αναφέρει ότι η υπερβολική χρήση μπορεί να προκαλέσει αϋπνία, αν και λιγότερο από τα ποτά με βάση την καφεΐνη, ενώ άλλες λένε ότι η διεγερτική δράση οφείλεται στην καφεΐνη. Μια χρήσιμη βραχυπρόθεσμη θεραπεία για την αύξηση των επιπέδων ενέργειας, αν και τείνει να αναστέλλει τις φυσικές διαδικασίες αποκατάστασης του σώματος εάν χρησιμοποιηθεί μακροπρόθεσμα. Ο σπόρος λαμβάνεται επίσης εσωτερικά για τη θεραπεία της χρόνιας διάρροιας, των πονοκεφάλων και της ημικρανίας· και στη θεραπεία της ήπιας κατάθλιψης.

Η γκουαρανά χρησιμοποιείται σε ζαχαρούχα ή ανθρακούχα αναψυκτικά και ενεργειακά ποτά, ως συστατικό τσαγιού βοτάνων ή περιέχεται σε κάψουλες συμπληρωμάτων διατροφής. Η Νότια Αμερική λαμβάνει μεγάλο μέρος της καφεΐνης της από τη γκουαρανά.

Η Βραζιλία, ο τρίτος μεγαλύτερος καταναλωτής αναψυκτικών στον κόσμο, παράγει αρκετές μάρκες αναψυκτικών από τους σπόρους του γκουαρανά. Ένα ποτό που έχει υποστεί ζύμωση παρασκευάζεται επίσης από σπόρους γκουαρανά, μανιόκα και νερό. Η Παραγουάη είναι επίσης παραγωγός αναψυκτικών γκουαρανά με αρκετές μάρκες να δραστηριοποιούνται στην αγορά της. Η λέξη γκουαρανά χρησιμοποιείται ευρέως στη Βραζιλία, το Περού και την Παραγουάη ως αναφορά στα αναψυκτικά που περιέχουν εκχύλισμα γκουαρανά.
 

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Guarana#
https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Paullinia+cupana
https://apps.worldagroforestry.org/treedb/AFTPDFS/Paullinia_cupana.PDF