Φιστίκι των Ίνκας - Sacha inchi (Plukenetia volubilis). Φύλλα και καρποί

Φιστίκι των Ίνκας - Sacha inchi - Plukenetia volubilis

Το Plukenetia volubilis, κοινά γνωστό ως Φιστίκι του βουνού, Φιστίκι των Ίνκας, sacha inchi, ή sacha peanut είναι ένα πολυετές φυτό με ελαφρώς χνουδωτά φύλλα, που ανήκει στα ευφορβιοειδή (Euphorbiaceae). Είναι ενδημικό σε τροπικές περιοχές της Νότιας Αμερικής (Σουρινάμ, Βενεζουέλα, Βολιβία, Κολομβία, Εκουαδόρ, Περού και βορειοδυτική Βραζιλία), καθώς και σε ορισμένα από τα νησιά Windward στην Καραϊβική. Παράγει μικρά καρύδια που είναι εξαιρετικά πλούσια σε υψηλής ποιότητας, θρεπτικά φυτικά έλαια. Σήμερα, καλλιεργείται εμπορικά στην νοτιοανατολική Ασία, κυρίως στην Ταϊλάνδη.

Για αιώνες, καλλιεργούνταν από τους ιθαγενείς στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου στο Περού. Αναπτύσσεται κυρίως σε θερμά κλίματα με υψόμετρο μέχρι 1.700 μέτρα, εφ' όσον υπάρχει συνεχής διαθεσιμότητα νερού και καλή αποστράγγιση. Μεγαλώνει καλύτερα σε όξινα εδάφη και προσχωματικές πεδιάδες κοντά σε ποτάμια.

Το Plukenetia volubilis είναι ένας λεπτός αναρριχόμενος θάμνος, που μεγαλώνει ακατάστατα πάνω από το έδαφος και σκαρφαλώνει επάνω σε άλλα φυτά, για να στηριχθεί.  Οι ντόπιοι συλλέγουν από την φύση τους βρώσιμους σπόρους και τα φύλλα, για δική τους χρήση. Το είδος αυτό χρησιμοποιείται εδώ και πολύ καιρό από τους γηγενείς κατοίκους, αλλά μόνο πρόσφατα έχει γίνει ευρύτερα γνωστό και τελευταία καλλιεργείται για το υψηλής ποιότητας λάδι, που λαμβάνεται από το σπόρο του.

Το Περού είναι μία από τις δέκα πιο βιο ποικιλόμορφες χώρες στον κόσμο, με ογδόντα τέσσερα οικοσυστήματα και είκοσι οκτώ διακριτές κλιματικές ζώνες. Αυτή τη βιοποικιλότητα εμπεριέχει μια τεράστια ποικιλία φυτών και ζώων, πολλά από τα οποία είναι ακόμα άγνωστα στον άνθρωπο. Αυτό το φυτό καλλιεργείται κυρίως στην περιοχή των Pichanaqui (Γιουνίν - Περού) στην καρδιά του πολιτισμού των Ίνκας, διότι αυτή η γη προσφέρει τις καλύτερες περιβαλλοντικές συνθήκες (το έδαφος είναι μαλακό, έχει υψηλή περιεκτικότητα σε ανόργανα άλατα και αρκετά θρεπτικά συστατικά).

Το φυτό φτάνει σε ύψος τα 2 μέτρα. Τα φύλλα του εμφανίζονται εναλλάξ, έχουν σχήμα καρδιάς, πριονωτά στην άκρη, με μήκος 10-12 εκατοστά και πλάτος 8-10 εκατοστά, και ο μίσχος τους έχει μήκος 2-6 εκατοστά. Ανθίζει πέντε μήνες μετά τη φύτευση και παράγει σπόρους γύρω στον όγδοο μήνα. Τα αρσενικά άνθη είναι μικρά, λευκά και σχηματίζουν συστάδες. Στη βάση της ταξιανθίας υπάρχουν δύο θηλυκά άνθη. Στις τροπικές περιοχές συχνά το φυτό χρειάζεται στήριξη και η παραγωγή σπόρων γίνεται σχεδόν όλο το χρόνο.

Ο καρπός είναι αστεροειδής κάψουλα με διάμετρο 3-5 εκατοστά και διαθέτει 4-7 ακτινωτά χωρίσματα. Στην αρχή έχει πράσινο χρώμα ενώ όταν ωριμάσει γίνεται μαυριδερό καφέ. Το ώριμο φρούτο περιέχει ένα μαλακό μαύρο υγρό πολτό, που δεν είναι βρώμικος. Γι' αυτό αφήνεται συνήθως να στεγνώσει πάνω στο φυτό πριν από τη συγκομιδή. Μετά από δύο χρόνια, μπορεί να παράξει μέχρι εκατό αποξηραμένα φρούτα τη φορά, με περισσότερες από δύο τρεις συγκομιδές στη διάρκεια του έτους, δίνοντας 400 με 500 σπόρους. Οι κάψουλες του καρπού αποτελούνται συνήθως από τέσσερις έως πέντε λοβούς, αλλά μερικοί μπορούν να έχουν έως και επτά. Μέσα τους βρίσκονται οι σπόροι, σε οβάλ σχήμα, σκούρο καφέ χρώμα, με 1,5 έως 2 εκατοστά διάμετρο και 45 έως 100 γραμμάρια βάρος. Οι κοτυληδόνες είναι ανοικτές, παρόμοιες με εκείνες των αμυγδάλων και καλύπτονται με ένα υπόλευκο φιλμ. 

Το Sacha inchi είναι ένα φυτό που μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα σε ευρύ φάσμα θερμοκρασιών, από 10 ° - 36 ° C, αν και η βέλτιστη μέση θερμοκρασία είναι οι 26 ° C. Μπορεί επίσης να αναπτυχθεί σε υψόμετρο από 100 – 2,000 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Και αντέχει σε πολλά διαφορετικά εδάφη, όπως όξινα με χαμηλό pH ακόμη και 4.5 ή αργιλώδη όπως το τυπικό έδαφος στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου. Χρειάζεται αρκετή ποσότητα φυσικού φωτός ώστε να ανθίσει, καθώς και ένα μόνιμο σύστημα άρδευσης με καλή αποστράγγιση στο φυσικό έδαφος. Αν το έδαφος έχει υψηλό επίπεδο κατακράτησης, αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης από μυκητολογικές ασθένειες.

Το αναρριχώμενο φυτό Sacha inchi, όπως και στη φύση χρειάζεται υποστήριγμα και υγρασία αναγκαία που θα το βοηθήσει να αναπτυχθεί. Επίσης, απαιτείται επιμελές κλάδεμα για τη συντήρηση του φυτού. Το πρώτο κλάδεμα ή "κλάδεμα διαμόρφωσης" θα πρέπει να γίνει 60 ημέρες μετά τη βλάστηση του φυτού. Στη συνέχεια, το φυτό θα πρέπει να κλαδεύεται μία φορά το μήνα, προκειμένου να διατηρηθεί ένα σχήμα Υ. Η πρώτη συγκομιδή συνήθως λαμβάνεται μετά από οκτώ ή εννέα μήνες και οι σπόροι πρέπει να διαχωρίζονται από τις κάψουλες τους, ώστε να γίνει η επεξεργασία τους για sacha inchi αλεύρι ή λάδι.

Θεωρείται ότι το Sacha inchi έχει εξημερωθεί από τον άνθρωπο, πολύ πριν τις γραπτές αναφορές. Ωστόσο, πρωτοκαλλιεργήθηκε ως φαρμακευτικό ελιξίριο στη νότια Αμερική, στην περιοχή του Αμαζονίου. Τα πρώτα στοιχεία για τη χρήση του βρίσκονται σε αγγεία που ανήκουν στις κοινωνίες των Chimu και Mochica, 3000 χρόνια π.Χ. Αυτοί οι αρχαίοι πολιτισμοί φαίνεται να είχαν εγκατασταθεί στη σημερινή ακτογραμμή του Περού, πράγμα που σημαίνει ότι έφεραν το φυτό μαζί τους από τη λεκάνη του Αμαζονίου.

Πιστεύεται ότι το Sacha Inchi απέκτησε φαρμακευτική και τελετουργική αξία, ακόμη και πριν από την άνοδο της αυτοκρατορίας των Ίνκας, δεδομένου ότι έχουν βρεθεί αγγεία με απεικονίσεις σπόρων σε χώρους ταφής των Chachapoyas (από το 800 π.Χ.). Αλλά μόλις πρόσφατα, το Sacha Inchi έχει αρχίσει να κερδίσει την αναγνώρισή του έξω από τη νότια Αμερική για τις αξιοσημείωτες θρεπτικές του ιδιότητες.

Οι ωμοί σπόροι είναι βρώσιμοι, αλλά το ψήσιμο μετά την αφαίρεση του κελύφους, τους κάνει εύγευστους. Όταν ψήνονται ελαφρά και σε χαμηλή φωτιά αποκτούν τραγανή και καρυδάτη γεύση παρόμοια με εκείνη των κοινών ξηρών καρπών, κάνοντάς τα ένα από τα πιο υγιεινά σνακ. Οι σπόροι του καρπού περιέχουν το μεγαλύτερο μέρος της θρεπτικής αξίας του φυτού. Οι σπόροι του inchi έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη (27%) και σε έλαια (35 - 60%) που είναι πλούσια σε ωφέλιμα λιπαρά οξέα ωμέγα-3 λινολενικό οξύ (περίπου 45-53% της συνολικής περιεκτικότητας λιπαρών) και ωμέγα- 6 λινελαϊκό οξύ (34 έως 39% ), καθώς και μη-ουσιώδη ω-9 (6-10%). Επίσης, είναι πλούσιοι σε ιώδιο, βιταμίνη Α και βιταμίνη Ε.

Οι ινδιάνοι Chancas, αλλά και άλλες φυλετικές ομάδες της περιοχής, εξάγουν από τους σπόρους ένα λάδι, που χρησιμοποιείται στην παρασκευή πολλών γευμάτων. Το λάδι εξάγεται με απλή πίεση εν ψυχρώ και δεν απαιτείται διύλιση.

Το λάδι Sacha Inchi εκτιμάται ως συμπλήρωμα διατροφής επειδή περιέχει υψηλή συγκέντρωση πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, καθιστώντας το μια εξαιρετική πηγή για Ωμέγα - 3 (α-λινολενικό οξύ) και Ωμέγα - 6 (λινελαϊκό οξύ). Δεν περιέχει χοληστερόλη. Το λάδι έχει ήπια γεύση, όχι πικρή, με μια καρυδάτη επίγευση. Οι τρέχουσες επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι το Inchi των Ίνκας είναι το καλύτερο φυτικό λάδι, λόγω της σύστασης και της υψηλής διατροφικής ποιότητάς του. Στο εμπόριο κυκλοφορεί συνήθως ως "superfood" Sacha inchi, λέγοντας ότι προσφέρει πολλά και διαφορετικά οφέλη στην υγεία.

Το Sacha inchi έχει πρόσθετες χρήσεις στη βιομηχανία καλλυντικών, όπου το λάδι του χρησιμοποιείται σε διάφορα προϊόντα, όπως σαπούνια και σαμπουάν. Πέρα από αυτό όμως, η κύρια χρήση του προορίζεται για τον κόσμο της μαγειρικής και της φαρμακευτικής.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Plukenetia_volubilis
http://www.herbazest.com/herbs/sacha_inchi
http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Plukenetia+volubilis