Διπτέρυξ -  Τόνκα (Dipteryx odorata). Άνθη και καρποί.

Διπτέρυξ - Τόνκα - Dipteryx odorata

Το Dipteryx odorata (κοινώς γνωστό ως "cumaru", "kumaru" ή "βραζιλιάνικο τικ") είναι ένα είδος ανθοφόρου δέντρου στην οικογένεια μπιζελιών, Fabaceae. Το δέντρο είναι ενδημικό στην Κεντρική Αμερική και στη βόρεια Νότια Αμερική και είναι ημι-φυλλοβόλο. Οι σπόροι του είναι γνωστοί ως φασόλια tonka (μερικές φορές φασόλια tonkin ή φασόλια tonquin). Είναι μαύρα και τσαλακωμένα και έχουν απαλό, καφέ εσωτερικό. Έχουν ισχυρό άρωμα παρόμοιο με το γλυκό ξύλο λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε κουμαρίνη.

Η λέξη "tonka" προέρχεται από τη γλώσσα Galibi (Carib) που ομιλείται από ντόπιους της Γαλλικής Γουιάνας. Εμφανίζεται επίσης στα Tupi, άλλη μια γλώσσα της ίδιας περιοχής, όπως το όνομα του δέντρου. Το παλιό όνομα τού γένους, Κουμαρούνα Coumarouna, σχηματίστηκε από ένα άλλο όνομα των Τούπι για το δέντρο kumarú.

Το Dipteryx odorata είναι ένα μεγάλο αειθαλές δέντρο με ένα μικρό, στρογγυλεμένο στέμμα. Γενικά φτάνει έως τα 30 μέτρα ύψος αλλά σε ορισμένα δείγματα έως 50 μέτρα. Ο ευθύς, κυλινδρικός κορμός του δεν διαθέτει αντηρίδες. Μπορεί να είναι χωρίς διακλαδώσεις μέχρι τα 18-24 μέτρα και συνήθως έχει διάμετρο 45-75εκ, αν και έχουν βρεθεί διάμετροι μέχρι 100εκ. Ο φλοιός του δέντρου είναι λείος και γκρι, ενώ το ξύλο είναι κόκκινο. Το δέντρο έχει εναλλάξ πτεροειδή φύλλα με τρία έως έξι φυλλάρια, δερματώδη, γυαλιστερά και σκούρα πράσινα. Τα λουλούδια είναι μικρά ροζ ακολουθούμενα από μεγάλα, ξυλώδη φρούτα. Κάθε αναπτυγμένο φρούτο περιέχει έναν εξαιρετικά αρωματικό σπόρο. Το D. odorata επικονιάζεται από έντομα. Τα χειρότερα παράσιτα είναι οι νυχτερίδες επειδή τρώνε τη σάρκα του καρπού.

Οι σπόροι είναι μαύροι και ζαρωμένοι και έχουν έντονο άρωμα λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε κουμαρίνη, ένα χημικό προϊόν που απομονώθηκε από αυτό το φυτό, το οποίο έδωσε επίσης το όνομα σε αυτό. Οι σπόροι περιέχουν συνήθως περίπου 1 έως 3% κουμαρίνη, αλλά σπάνια μπορεί να φτάσει το 10%. Η κουμαρίνη είναι υπεύθυνη για την ευχάριστη μυρωδιά του σπόρου και χρησιμοποιείται στη βιομηχανία αρωμάτων. Οι σπόροι χρησιμοποιούνται στην αρωματοποιία και ως υποκατάστατο βανίλιας. Χρησιμοποιείται επίσης στη γαλλική κουζίνα (ιδίως σε επιδόρπια και σε μαγειρευτά).

Η κουμαρίνη είναι πικρή στη γεύση, ελαφρώς τοξική και σε μεγάλες εγχυμένες δόσεις μπορεί να προκαλέσει αιμορραγίες, βλάβη στο ήπαρ ή παράλυση της καρδιάς. Επομένως, ελέγχεται ως πρόσθετο τροφίμων από πολλές κυβερνήσεις και  η εμπορική χρήση αυτού ως αρωματικής ουσίας έχει απαγορευτεί σε ορισμένες χώρες, ιδίως στις ΗΠΑ.

Όπως και πολλά άλλα φυτά, το φασόλι tonka παράγει πιθανώς κουμαρίνη ως χημική άμυνα.

Οι σπόροι tonka είναι βρώσιμοι. Οι λοβοί των σπόρων έχουν μήκος 5-6εκ. και διάμετρο περίπου 3εκ. Ο πολτός μέσα στο σπόρο τρώγεται ωμός. Οι σπόροι  τρώγονται αφού βράσουν για να απαλλαγούν από τις τοξίνες.

Οι σπόροι μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία του στομαχικού πόνου, του βήχα και της δυσεντερίας. Ο φλοιός είναι στυπτικός και αντιπυρετικός. Τα φύλλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πόνο στο αυτί. Πολλά αντιπηκτικά συνταγογραφούμενα φάρμακα, όπως η βαρφαρίνη, βασίζονται στην 4-υδροξυκουμαρίνη, ένα χημικό παράγωγο της κουμαρίνης που απομονώθηκε αρχικά από αυτό το φασόλι. Η κουμαρίνη, ωστόσο, δεν έχει αντιπηκτικές ιδιότητες.

Το δέντρο παράγει επίσης μια εξαιρετικά ελκυστική ξυλεία που χρησιμοποιείται τοπικά και επίσης εξάγεται. Είναι ένα εξαιρετικά σκληρό και βαρύ ξύλο.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Dipteryx_odorata
http://tropical.theferns.info/viewtropical.php?id=Dipteryx+odorata
https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Dipteryx+odorata