Σαγιότ - Κολοκύθι του Ιωνά (Sechium edule). Άνθη και καρποί.

Σαγιότ - Κολοκύθι του Ιωνά - Sechium edule

Το Σαγιότ Chayote (Sechium edule) είναι φυτό με βρώσιμους καρπούς και ανήκει στην οικογένεια κολοκυνθοειδών Cucurbitaceae, αλλά σε αντίθεση με τα γνωστά μας πεπόνια, κολοκύθες, κολοκυθάκια και κολοκύθες, που οι καρποί τους περιέχουν πολλούς σπόρους, οι καρποί του Chayote περιέχουν μόνο ένα σπόρο. Παγκοσμίως είναι γνωστό με πολλά ονόματα, όπως christophene ή christophine, cho-cho, Cidra (στις περιοχές Αντιοχεία, Κάλντας, Κίντιο και Ριζαράλντα της Κολομβίας), Guatila (στις περιοχές Μπογιάκα και Βάλε ντελ Καύκα της Κολομβίας), Centinarja (στη Μάλτα), Sousou ή Chou-chou (στο Μαυρίκιο), Pimpinela (Μαδέρα), Pipinola (Χαβάη), tayota (Δομινικανή Δημοκρατία), Mirliton (Αϊτή), pear squash, vegetable pear, chouchoute, choko, guisquil (Γουατεμάλα και Ελ Σαλβαδόρ), Pataste (Ονδούρα), Dashkush (Μανιπούρ στην Ινδία), Su su (Βιετνάμ). Στην Ελλάδα είναι γνωστό και σαν κολοκύθι του Ιωνά". Η λέξη chayote είναι ισπανικό παράγωγο της λέξης chayohtli από τη γλώσσα Ναχουάτλ των Αζτέκων, που μιλιέται από 1,5 εκατομμύριο στο Μεξικό. 

Το Chayote κατάγεται από την Κεντρική Αμερική. Πιθανώς εξημερώθηκε στη Γουατεμάλα ή το Μεξικό και καλλιεργήθηκε από τους Αζτέκους στην προ-Κολομβιανή εποχή. Έχει εισαχθεί ως καλλιεργούμενο φυτό, σε όλο τον κόσμο. Το Chayote ήταν ένα από τα πολλά τρόφιμα που εισήχθησαν στην Ευρώπη από τους πρώτους εξερευνητές, που έφεραν πίσω μια μεγάλη ποικιλία από δείγματα βοτάνων. Η Εποχή της Κατάκτησης βοήθησε επίσης την εξάπλωση του φυτού στα νότια του Μεξικό, όπου τελικά ενσωματώθηκε στην κουζίνα πολλών άλλων χωρών της Λατινικής Αμερικής. Τώρα πλέον καλλιεργείται σε όλες τις τροπικές και υποτροπικές περιοχές. Το Chayote έχει σημαντική εμπορική αξία για πολλές χώρες, ιδίως στη Λατινική Αμερική, όπως τη Βραζιλία, το Μεξικό και την Κόστα Ρίκα. Είναι επίσης δημοφιλής στις Δυτικές Ινδίες. Η επιβίωση του Chayote σε εξωτερική καλλιέργεια ευνοείται από το αυτο-συμβατό σύστημα αναπαραγωγής του και το σύνδρομο γενικού επικονιαστή. Σε περιοχές όπου είναι γνωστό ότι έχει εισαχθεί, το Chayote έχει εύκολα εγκλιματιστεί, π.χ. στην Ιάβα και τη Ρεϋνιόν.

Το Chayote είναι ένα ποώδες πολυετές που αναρριχάται με έλικες. Τα στελέχη είναι επιμήκη, κοίλα και κούφια στο εσωτερικό τους και οι διακλαδώσεις τους σχηματίζουν γωνίες με το κεντρικό στέλεχος, ενώ καλύπτονται αραιά με τρίχωμα. Οι βλαστοί, αφού ξεπεταχτούν από τον φυτρωμένο καρπό, προεκτείνονται ταχύτατα για τα πρώτα λίγα μέτρα, αλλά ο ρυθμός ανάπτυξής τους μειώνεται στη συνέχεια. Τότε, με την εξασθένηση του στελέχους, αρχίζουν να μεγαλώνουν γρήγορα οι πλευρικοί βλαστοί, που βρίσκονται κάτω από τη μασχάλη και το μέγεθός τους μπορεί να φτάσει σε μήκος από 6 έως 15 μέτρα, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Τα φαρδιά φύλλα είναι γενικά ωοειδή, με 7 έως 25 εκατοστά μέγεθος, σχηματίζουν γωνίες ή είναι ελαφρώς λοβωτά και στη βάση είναι καρδιόσχημα (έχουν σχήμα καρδιάς), ενώ στην κορυφή είναι κωνικά. Ο μίσχος τους είναι μήκους 3 έως 15 εκατοστών. Και γενικά, τα φύλλα μοιάζουν με αυτά της αγγουριάς (Cucumis sativus)

Τα πρασινωπά ή σε αποχρώσεις του κρεμ άνθη βρίσκονται στις μασχάλες των φύλλων. Τα αρσενικά άνθη (τα οποία έχουν εξέχων νέκταρ) έχουν μικρούς μίσχους και σχηματίζουν συστάδες, ενώ τα θηλυκά άνθη είναι μεμονωμένα (και οι δύο τύποι λουλουδιών είναι παρόντες στο ίδιο φυτό). Ο κάλυκας διαθέτει πέντε σέπαλα με βαθιές εγκοπές μεταξύ τους και πέντε εναλλασσόμενα πέταλα με επίπεδη όψη και σχήμα τροχού. Οι πέντε στήμονες έχουν ενωμένα νημάτια, η ωοθήκη βρίσκεται χαμηλότερα και το ύπερος με το στίγμα σχηματίζουν ένα μικρό κεφάλι.

Μετά την επικονίαση από τις μέλισσες (ή τον άνθρωπο), η ωοθήκη μεγαλώνει, σχηματίζοντας καρπό που  φτάνει τα 10 έως 20 εκατοστά σε μήκος, γίνεται σαρκώδης και αποκτά σχήμα αχλαδιού, αλλά με διαμήκη αυλάκια. Η υπόλευκη σάρκα του καρπού περικλείει στο εσωτερικό της έναν μόνο σπόρο, ο οποίος είναι επίπεδος, λευκός και έχει μήκος περίπου 3 έως 5 εκατοστά. Η εξωτερική επιφάνεια του λευκού ή πράσινου καρπού μπορεί να είναι αγκαθωτή ή λεία.  Η σάρκα του έχει αρκετά γλυκιά γεύση και η υφή της περιγράφεται κάτι μεταξύ πατάτας και αγγουριού. Αν και γενικά ο σπόρος πετιέται, ωστόσο έχει καρυδάτη γεύση και μπορεί να φαγωθεί μαζί με τον καρπό. Η ρίζα είναι μεγάλη και κονδυλώδης. Σε αντίθεση με άλλα κολοκυνθοειδή, τα οποία πολλαπλασιάζονται με σπόρους, το Chayote διαδίδεται χρησιμοποιώντας ολόκληρο το φρούτο. Το καινούριο φυτό φυτρώνει με ένα βλαστάρι ανάπτυξη, που ξεκινά από το έμβρυο του σπόρου, ενώ ο καρπός παραμένει ενωμένος καθώς αναπτύσσεται σε αμπέλι.

Ο καρπός του Chayote χρησιμοποιείται μαγειρεμένος με πολλούς τρόπους. Ψητό, αντιμετωπίζεται ως καλοκαιρινή κολοκύθα, δηλαδή ελαφρώς ψημένο για να παραμείνει τραγανό και να μην διαλυθεί. Πιο σπάνια, το chayote προστίθεται σε σαλάτες ή σάλτσες, απλώς μαριναρισμένο με λεμόνι ή χυμό λάιμ, καθώς δεν θεωρείται ιδιαίτερα γευστική η σκληρή υφή της ακατέργαστης σάρκας του. Είτε ωμά είτε μαγειρεμένα, τα chayote είναι μια καλή πηγή βιταμίνης C.

Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι τρώνε κυρίως τους καρπούς, ωστόσο οι ρίζες (περιέχουν περίπου 20% υδατάνθρακες), οι βλαστός, οι σπόροι και τα φύλλα είναι επίσης βρώσιμα. Οι κόνδυλοι του φυτού τρώγονται όπως οι πατάτες και άλλα λαχανικά ρίζας, ενώ οι βλαστοί και τα φύλλα καταναλώνονται συχνά σε σαλάτες ή τηγανιτά, ιδίως στην Ασία. Το Chayote πρέπει να φυτεύεται μόνο αν υπάρχει αρκετός χώρος στον κήπο, γιατί έχει τη συνήθεια να επεκτείνεται όπως και άλλα μέλη της οικογένειας (αγγούρια, πεπόνια και κολοκύθες), αλλά και γιατί οι ρίζες του είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στη σήψη, ειδικά αν φυτευτεί σε δοχεία.

Το κονδυλώδες μέρος της ρίζας είναι αμυλούχο και τρώγεται σαν γλυκοπατάτα (μπορεί να γίνει τηγανητό). Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τροφή χοίρων ή βοοειδών, το ίδιο ικανοποιητικά.

Τα φύλλα και τα φρούτα έχουν διουρητικές, καρδιαγγειακές και αντι-φλεγμονώδεις ιδιότητες. Ένα τσάι που γίνεται από τα φύλλα έχει χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία της αρτηριοσκλήρωσης και της υπέρτασης, αλλά και να διαλύσει πέτρες στα νεφρά.

Οι σύγχρονοι Έλληνες έδωσαν το όνομα "κολοκύθι του Ιωνά" στο φυτό Sechium edule. Στο βιβλικό βιβλίο του Ιωνά, ο Θεός προκαλεί ένα φυτό (στα εβραϊκά το Kikayon) για να μεγαλώσει πάνω από το καταφύγιο του Ιωνά στην έρημο και να του δώσει κάποια σκιά από τον ήλιο. Το γρήγορα αναπτυσσόμενο φυτό που αναφέρεται στο βιβλικό βιβλίο του Ιωνά μεταφράζεται πιο συχνά στα αγγλικά ως "κολοκύθα". Ωστόσο, αυτό είναι ένα λάθος στη μετάφραση, που χρονολογείται από την "Μετάφραση των Εβδομήκοντα" ( η ελληνική μετάφραση της εβραϊκής Βίβλου), στο οποίο η εβραϊκή λέξη Kikayon (Ρετσινολαδιά, Ricinus communis) μετατράπηκε με κάπως ηχητική παρομοίωση προς την ελληνική λέξη Κολοκύνθη (colocynth, Citrullus colocynthis). Σε μετάφραση του ελληνικού κειμένου στα λατινικά, η Κολοκύνθη μοιάζει ηχητικά με το Cucurbita (κολοκύθα). Αυτό αντανακλάται στην αρχική εικονογραφία, όπου το φυτό πιο συχνά απεικονίζεται με ένα μακρόστενο καρπό lagenaria siceraria (νεροκολοκύθα), που είναι ένα ταχέως αναπτυσσόμενο αναρριχητικό. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ του αμερικάνικου φυτού Sechium edule και του βιβλίο του Ιωνά. Είναι φανερό ότι οι Έλληνες (αρχαίοι και σύγχρονοι) χάθηκαν κυριολεκτικά  στη μετάφραση!

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/Chayote
http://eol.org/pages/584297/overview
https://en.wikipedia.org/wiki/Jonah
https://www.hort.purdue.edu/newcrop/jonah.pdf