|
|
Κλιτόρια
(Clitoria ternatea). Άνθος
|
Κλιτόρια - Clitoria ternatea
Το γένος Clitoria είναι γένος ανθοφόρων φυτών, τα οποία γονιμοποιούνται από έντομα.
Πρόκειται για φυτά ενδημικά σε διάφορες περιοχές με κλίμα τροπικό ή εύκρατο, όπως στη νοτιοανατολική Ασία και στη Μαδαγασκάρη, όπου τα λουλούδια τους χρησιμοποιούνται συχνά ως χρωστική ουσία τροφίμων ή βαπτίζονται σε κουρκούτι και γίνονται τηγανίτες.
Το πλέον διαδεδομένο είδος του γένους είναι το Clitoria
ternatea, επίσης γνωστό ως "μπιζέλι πεταλούδα". Έχει ιατρικές χρήσεις, αλλά χρησιμοποιείται και σαν τρόφιμο επίσης. Οι ρίζες του χρησιμοποιούνται στην ινδική ιατρική Αγιουρβέδα.
Το γένος πήρε το όνομά του αναφορικά προς την ανθρώπινη θηλυκή κλειτορίδα, γιατί τα λουλούδια φέρουν ομοιότητες με τα θηλυκά γεννητικά όργανα. Οι πρώτες περιγραφές για τα είδη του γένους, με την ονομασία Flos clitoridis
ternatensibus, ανάγονται στο 1678, και γίνονται από τον
Rumpf, ένα βοτανολόγο γερμανικής καταγωγής, που εργαζόταν για λογαριασμό της Ολλανδικής Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών. Το 1747, ο Johann Philipp Breyne επιβεβαιώνει το όνομα, θεωρώντας το ως κατάλληλο όνομα για το γένος. Πολλές λαϊκές ονομασίες αυτών των λουλουδιών σε διαφορετικές γλώσσες είναι παρόμοιες, βασισμένες αναφορικά στο γυναικείο σεξουαλικό όργανο.
Στο παρελθόν, υπήρχαν διαφωνίες μεταξύ των βοτανολόγων σχετικά με την ονομασία του γένους και το πόσο καλή ιδέα ήταν αυτό. Το όνομα δέχτηκε οξεία κριτική από διάφορους βοτανολόγους, όπως από τον James Edward Smith το 1807, τον Amos Eaton το 1817, τον Michel Etienne Descourtilz το 1826 και τους Eaton και Wright το 1840. Προτάθηκαν μερικά λιγότερο σαφή εναλλακτικά ονόματα, όπως Vexillaria
(Eaton 1817) και Nauchea (Descourtilz 1826), αλλά δεν ευδοκίμησαν και τελικά επικράτησε το όνομα Clitoria μέχρι τις μέρες μας.
Το Clitoria ternatea, είναι αναρριχώμενο φυτό που ανήκει στην οικογένεια Fabaceae (φαβίδες) με κοινή ονομασία μπιζέλι - πεταλούδα, μπλε - μπιζέλι, και μπιζέλι -
cordofan. Τα λουλούδια του έχουν το σχήμα ανθρώπινων γεννητικών οργάνων γυναίκας, εξ ου και το λατινικό όνομα του γένους
"Clitoria", από την "κλειτορίδα". (Συνώνυμα: Clitoris
principissae). Το φυτό αυτό είναι ενδημικό στην τροπική ισημερινή Ασία, αλλά έχει εισαχθεί στην Αφρική, την Αυστραλία και την Αμερική.
Πρόκειται για ένα πολυετές ποώδες φυτό, δυναμικό αναρριχώμενο ή έρπων τροπικό ψυχανθές. Τα αραιά, νεαρά στελέχη του γέρνουν ελαφρώς και είναι ξυλώδη στη βάση τους. Το φυτό μπορεί να φτάσει μέχρι 5 μέτρα μήκος.
Διαθέτουν ρίζα μόνο στις άκρες. Τα φύλλα είναι πτεροειδή, φέρουν 5-7 ελλειπτικά φυλλάρια, μήκους 3-5 εκατ. Αναπτύσσεται σαν κλήμα ή αναρριχητικό φυτό και ανταποκρίνεται θετικά σε υγρό, ουδέτερο έδαφος. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό αυτού τού φυτού είναι τα μονήρη άνθη του, σε έντονο βαθύ μπλε χρώμα και ανοιχτο- κίτρινο σημάδι στο κέντρο τους. Έχουν περίπου 4 εκατοστά μήκος με 3 εκατοστά πλάτος. Υπάρχουν κάποιες ποικιλίες που παράγουν λευκά άνθη.
Οι καρποί είναι επίπεδοι, γραμμικοί, έχουν μήκος 5 - 7 εκατοστά, με σποραδικά χνουδωτό λοβό, που διαρρηγνύονται βίαια στην ωρίμανση και ρίχνουν 8-10 σκουρόχρωμους και λαμπερούς σπόρους.
Οι καρποί είναι βρώσιμοι όταν είναι τρυφεροί. Υπάρχουν πολλά είδη οικότυποι, αγρό-τυποι και ποικιλίες που διαφέρουν σε λουλούδια και φυλλάρια. Πολλές ποικιλίες έχουν αναπαραχθεί στη Λατινική Αμερική, κυρίως στην Κούβα και το Μεξικό.
Καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό και σαν είδος
αναβλάστησης (π.χ., στα ορυχεία άνθρακα στην Αυστραλία). Όταν καλλιεργείται, χρειάζεται λιγοστή φροντίδα. Όπως κάθε όσπριο, οι ρίζες του σχηματίζουν μία συμβιωτική σχέση με βακτήρια του εδάφους, γνωστή ως
rhizobia, που μετατρέπει το ατμοσφαιρικό άζωτα (Ν2) σε μορφή χρήσιμη για ένα φυτό. Ως εκ τούτου, αυτό το φυτό χρησιμοποιείται επίσης για τη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους μέσω της αποσύνθεσης πλούσιων σε
άζωτο ιστών.
Οι νέοι λοβοί είναι βρώσιμοι και χρησιμοποιούνται ως λαχανικά στις Φιλιππίνες.
Στη νοτιοανατολική Ασία, τα λουλούδια του χρησιμοποιούνται για τον χρωματισμό τροφίμων. Στη Μαλαισία χρησιμοποιείται στο μαγείρεμα ένα υδατικό εκχύλισμα, για να χρωματίσει το κολλώδες ρύζι για το kuih ketan (επίσης γνωστό ως pulut tai tai στο Peranakan / Nyonya μαγείρεμα) και στο nyonya
chang. Στον Κεναντάν της Μαλαισίας χρησιμοποιείται για να χρωματίσει το άσπρο ρύζι για το Nasi
Kerabu. Στην Ταϊλάνδη, φτιάχνεται ένα παχύρρευστο μπλε ποτό που ονομάζεται nam dok
Anchan, και μερικές φορές καταναλώνεται με μια σταγόνα χυμό λάιμ για την αύξηση της οξύτητας και τη μετατροπή του χυμού σε ροζ-μωβ χρώμα. Επίσης, στη Βιρμανία και στην ταϊλανδέζικη κουζίνα τα λουλούδια τρώγονται βουτηγμένα σε κουρκούτι και τηγανιτά.
Το Clitoria ternatea είναι ένα όσπριο υψηλής ποιότητας, πλούσιο σε πρωτεΐνες, μία "τροπική μηδική", αναφέρεται συχνά ως τράπεζα πρωτεΐνης που μπορεί να καλλιεργηθεί με χαμηλό κόστος. Στην κτηνοτροφία τείνουν να το προτιμούν σε σχέση με άλλα όσπρια και χόρτα και ως εκ τούτου αποτιμάται ως όσπριο βοσκοτόπων. Επίσης, χρησιμοποιείται για τα συστήματα τροφοδοσίας
cut-and-carry και κόβεται για σανό και ζωοτροφή σε σιλό. Ένα καθοριστικό σε άζωτο
(N-fixing) ψυχανθές, το Clitoria ternatea χρησιμοποιείται ως ένα όσπριο
βοσκής ή ως χλωρή λίπανση. Είναι μια πολύτιμη καλλιέργεια
επικάλυψης σε φυτείες καουτσούκ και καρύδας.
Δοκιμές που έγιναν σε ζώα, με το μεθανολικό εκχύλισμα από ρίζες του Clitoria ternatea έδωσαν συμπεράσματα για νοοτροπική, αγχολυτική, αντικαταθλιπτική, αντισπασμωδική και χαλαρωτική δράση. Τα ενεργά συστατικά περιλαμβάνουν τανίνες, ρητίνες, άμυλο, taraxerol και
taraxerone.
Πρόσφατα, πολλά βιολογικά ενεργά πεπτίδια που ονομάζονται cliotides έχουν απομονωθεί από το σταθερό στη θερμότητα κλάσμα του εκχυλίσματος του Clitoria
ternatea. Τα Cliotides ανήκουν στην οικογένεια cyclotides και σχετικές μελέτες δείχνουν ότι τα cliotides εμφανίζουν ισχυρή αντιμικροβιακή δράση ενάντια στο Ε.
coli, την Κ. πνευμονία, το Ρ. aeruginosa και την κυτταροτοξικότητα ενάντια των κυττάρων
Hela. Αυτά τα πεπτίδια έχουν δυνατότητα να οδηγήσουν σε ενώσεις, για την ανάπτυξη νέων αντιμικροβιακών και αντικαρκινικών παραγόντων.
Στην παραδοσιακή ιατρική: Λόγω της ομοιότητάς του με ένα μέρος του ανθρώπινου σώματος, έχουν αποδοθεί ιδιότητες σε αυτό το φυτό, που επηρεάζουν το ίδιο (ένα φαινόμενο που
συνσντάται επίσης στην περίπτωση του μανδραγόρα, μεταξύ άλλων φυτών). Χρησιμοποιείται παραδοσιακά σε μια προσπάθεια θεραπείας σεξουαλικών παθήσεων, όπως η στειρότητα και η βλεννόρροια, για τον έλεγχο της εμμήνου ρύσης, αλλά και ως αφροδισιακό. Η πρακτική αυτή ευθυγραμμίζεται με μια αρχαία δοξασία που καταγράφεται στο Δόγμα Doctrine of
Signatures.
Στην παραδοσιακή ιατρική Αγιουρβέδα, έχει χρησιμοποιηθεί για αιώνες ως ενισχυτικός παράγοντας της μνήμης, νοοτροπικό, αντιστρεσογόνο, αγχολυτικό, αντικαταθλιπτικό, αντισπασμωδικό, ηρεμιστικό και καταπραϋντικό.
Το μπιζέλι πεταλούδα χρησιμοποιείται
επίσης στην κηπουρική. Σε φράχτες και πέργκολες ως καλλωπιστικό για τα εντυπωσιακά, επιδεικτικά λουλούδια του.
Πηγή:
