Ακάι - Ασάι (Euterpe oleracea).

Ακάι - Ασάι - Euterpe oleracea

Το φυτό Euterpe oleracea, κοινώς φοίνικας ακάι [στα Πορτογαλικά: açaí (ασαΐ), στη γλώσσα Nheengatu: asai], είναι ένα είδος φοίνικα (Arecaceae) που καλλιεργούταν για τους καρπούς του (τα μούρα ακάι ή σκέτο ακάι), για τη φοινικοκαρδιά (palm heart) που αποτελεί λαχανικό, για τα φύλλα του και για το ξύλο του κορμού του. Η ζήτηση των καρπών ακάι εκτοξεύτηκε τον 21ο αιώνα και έτσι πλέον καλλιεγείται κυρίως για αυτό το σκοπό.

Το είδος είναι ενδημικό στη Βραζιλία, τον Ισημερινό, τη Βενεζουέλα, την Κολομβία, τη Γουιάνα, τη Γαλλική Γουιάνα, το Σουρινάμ και το Τρινιντάντ και Τομπάγκο, κυρίως σε βάλτους και κοίτες ποταμών.

Οι φοίνικες Ακάι είναι ψηλά και λεπτά δέντρα που το ύψος τους ξεπερνά τα 25 μέτρα (82 ποδια). Τα φύλλα τους είναι φτεροειδή και φτάνουν τα 3 μέτρα. Βγάζουν μικρούς, στρογγυλούς καρπούς, σε μαυρο-μωβ απόχρωση. Τα μούρα ακάι αποτελούσαν προϊόν βασικής κατανάλωσης κατά τον 18ο αιώνα, σε περιοχές κοντά σε κοίτες ποταμών, αλλά η κατανάλωση τους από αστικές περιοχές και η προώθηση τους ως ωφέλιμα για την υγεία άρχισε μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1990, μαζί με τη διάδοση άλλων φρούτων του Αμαζονίου εκτός της περιοχής.

Η κοινή ονομασία προέρχεται από την πορτογαλική προσαρμογή της λέξης ïwaca'i της γλώσσας των Τούπι, που σημαίνει "καρπός που κλαίει ή αποβάλλει νερό". Η σημαντικότητα του καρπού ως βασική τροφή στο δέλτα του ποταμού Αμαζονίου, δημιούργησε τον τοπικό μύθο για το πώς πήρε το όνομά του το φυτό. Σύμφωνα με το μύθο, ο αρχηγός Itaqui διέταξε τη θανάτωση όλων των νεογέννητων λόγω μιας περιόδου λιμού. Όταν η κόρη του γέννησε και το παιδί της θυσιάστηκε, αυτή έκλαψε και πέθανε κάτω από ένα δέντρο που είχε πρόσφατα βλαστήσει. Το δέντρο έθρεψε τη φυλή και ονομάστηκε açaí επειδή αυτό ήταν το όνομα της κόρης (Iaçá) γραμμένο ανάποδα.

Λόγω της ονομασίας açaí, το είδος συχνά συγχέεται με το αδελφικό του είδος, το μοναχικό-aça (Euterpe precatoria Mart.). Η κύρια διαφορά μεταξύ των δύο ειδών είναι ότι το E. oleracea εμφανίζεται σε συστάδες πολλών στελεχών, ενώ το E. precatoria εμφανίζεται πάντα σε ένα μόνο στέλεχος.

Οι φοίνικες açaí φύονται συνήθως πυκνά και εκτείνονται σε βάλτους και σε περιοχές με πλημμυρίδες, σχηματιζοντας συστάδες που μπορούν να έχουν έως και 20 μίσχους  Έχουν στελέχη κυλινδρικά, δακτυλιοειδή, όρθια, ινώδη και χωρίς κλαδιά, που μπορούν να φτάσουν σε 30μ ύψος και 18εκ διάμετρο. Τα στελέχη φτάνουν σε μεγάλο ύψος μόνο σε φυτά στα φυσικό τους περιβάλλον, λόγω ανταγωνισμού έναντι άλλων φοινικών και δέντρων μέσα στο δάσος. Οι καλλιεργούμενοι φοίνικες açaí δεν είναι τόσο ψηλοί όσο εκείνοι στη φύση, επειδή υπάρχει λιγότερος ή καθόλου ανταγωνισμός από άλλους φοίνικες ή δέντρα.

Το φυτό είναι ευθυτενές, κυλινδρικό και πλάτους 12-60εκ ανάλογα με την ηλικία. Τα πτεροειδή φύλλα έχουν μήκος 50-100εκ. Η ταξιανθία παράγει άνθη σε κοκκινωπό-μπλε έως μοβ χρώμα, με διάμετρο 2χιλ, σε τριάδες όπου υπάρχουν ένα κεντρικό θηλυκό και δύο πλευρικά αρσενικά, που φέρουν 80-130 ραχίλια (μικρά, δευτερεύοντα, κοντά στελέχει του άνθους, που φέρουν τα λουλούδια).

Ο καρπός, κοινώς γνωστός ως  μούρο ακάι ή ασάι, είναι μια μικρή, στρογγυλή, μαύρο-μοβ δρύπη με περίμετρο περίπου 25 χιλιοστών και μέγεθος από 1,25εκ έως 1,5εκ. Μοιάζει με το σταφύλι, αλλά είναι μικρότερος και με λιγότερη σάρκα και φυτρώνει σε διακλαδισμένες ανθήλες των 500 έως 900 καρπών. Κατά την ωριμότητα, ο καρπός έχει αρχικά πράσινο χρώμα που μετατρέπεται τελικά σε σκούρο μοβ-μαύρο στην ωριμότητα όταν είναι έτοιμος για συγκομιδή. Ένας μεμονωμένος σπόρος αντιπροσωπεύει το 82-85% του καρπού, καλύπτεται από ένα λεπτό ινώδες και σαρκώδες μεσοκάρπιο ("ο πολτός") και κυμαίνετααι από 1,0 ως 1,5χιλ.

Η ανθοφορία και η καρποφορία εμφανίζονται στο μεγαλύτερο μέρος του έτους. Ωστόσο, τα φρούτα εμφανίζονται μόνο στις πλημμύρες στα τέλη Ιουνίου, όταν τελειώνει η περίοδος των βροχών και συνεχίζουν να παράγουν φρούτα σε τέσσερις κύκλους που λήγουν τον Δεκέμβριο. Κατά τη διάρκεια αυτού του δεύτερου εξαμήνου του έτους πραγματοποιείται η μεγαλύτερη εμπορική συγκομιδή για εγχώρια κατανάλωση και εξαγωγή.

Οι καρποί και οι σπόροι του açaí έχουν μεγάλη ακτίνα διασποράς. Σε κοντινές αποστάσεις διασκορπίζονται από μικρά τρωκτικά, ενώ σε μεγάλες αποστάσεις εξαπλώνονται από πουλιά όπως τοκανούς, γκουάν, araçaris, παπαγαλάκια, μεγάλους παπαγάλους και τσίχλες. Επίσης, τα ποτάμια και οι άνθρωποι μπορούν να λειτουργήσουν ως παράγοντες διασποράς.

Κάθε φοίνικας μπορεί να αποδώσει έως και εκατοντάδες φρούτα ανά ραχίλα, βάρους μεταξύ 0,5 και 1,5 κιλού / ραχίλα. Μετά την ωρίμανση, οι περισσότεροι φοίνικες μπορούν να παράγουν περίπου 1000 κιλά ή περισσότερα φρούτα σε μια περίοδο 5 ετών. Καθώς οι φοίνικες μπορούν να συνεχίσουν να παράγουν φρούτα για περισσότερα από 25 χρόνια, και δεδομένης της αφθονίας του E. oleracea σε περισσότερα από 11 εκατομμύρια εκτάρια στις πλημμυρίδες του Αμαζονίου, η ποσότητα των φρούτων açai που διατίθεται ετησίως για συγκομιδή και κατανάλωση στο εσωτερικό και για εξαγωγή φαίνεται απεριόριστη.

Το φρέσκο açaí καταναλωνώταν ως βασικό στοιχείο διατροφής στην περιοχή γύρω από το δέλτα του ποταμού Αμαζονίου για αιώνες. Τα μούρα μεταποιούνται σε πολτό για προμήθεια σε παραγωγούς ή λιανοπωλητές προϊόντων τροφίμων, πωλούνται ως κατεψυγμένος πολτός χυμού, ως χυμοί ή συστατικά σε διάφορα προϊόντα από ποτά, όπως αλκοόλη κόκκων, smoothies, τρόφιμα, καλλυντικά και συμπληρώματα. Στη Βραζιλία, συνήθως τρώγεται ως açaí na tigela (δηλαδή ακάι στο μπολ, ένα είδος smoothie από κατεψυγμένα και πολτοποιημένα μούρα ακάι που σερβίρεται σε μπολ ή σε ποτήρι, συνήθως γαρνιρισμένο με granola και μπανάνα και συνοδευόμενο από άλλα φρούτα και σιρόπι γκουαρανά.

Σε μια μελέτη τριών παραδοσιακών πληθυσμών Caboclo στον Βραζιλιάνο Αμαζόνιο, ο φοίνικας ακάι περιγράφηκε ως το πιο σημαντικό είδος φυτού, επειδή ο καρπός αποτελεί βασικό συστατικό της διατροφής τους, αποτελώντας έως και το 42% της συνολικής πρόσληψης τροφής κατά βάρος.

Στη Βόρεια Αμερική, το μούρο πωλείται συνήθως σε "μπολ ακάι", ένας συνδυασμός κατεψυγμένου πουρέ ή σκόνης ακάι με άλλα συστατικά, όπως γάλα από ξηρούς καρπούς, χυμό φρούτων, φρούτα, ξηροούς καρπούς, πλιγούρι βρώμης και γλυκαντικά. Τα μπολ ακάι μπορεί να περιέχει περισσότερα από 50 γρ. ζάχαρης (ισοδύναμο με 12 κουταλάκια του γλυκού), διπλάσιο από αυτό που προτείνει η Αμερικανική Ένωση Καρδιολογίας για μια ολόκληρη μέρα, και έχουν περιγραφεί από τους διατροφολόγους ως "βόμβα ζάχαρης", "αποθεομένο επιδόρπιο" ή " περιστασιακή απόλαυση ", μοιάζοντας περισσότερο με το να τρώτε ένα μπολ παγωτό από ότι ένα γεύμα.

Από το 2015, δεν υπάρχουν επιστημονικά ελεγχόμενες μελέτες που να αποδεικνύουν οφέλη για την υγεία από την κατανάλωση ακάι. Κανένα προϊόν ακάι δεν έχει αξιολογηθεί από το FDA και η αποτελεσματικότητά τους είναι αμφίβολη. Συγκεκριμένα, δεν υπάρχει επιστημονική ένδειξη ότι η κατανάλωση ακάι επηρεάζει το σωματικό βάρος, προάγει την απώλεια βάρους ή έχει θετική επίδραση στην υγεία. 

Το λάδι είναι κατάλληλο για μαγείρεμα ή ως σάλτσα σαλάτας, αλλά χρησιμοποιείται κυρίως στα καλλυντικά όπως σαμπουάν, σαπούνια ή ενυδατικά δέρματος.

Τα έλαια των μούρων ακάι περιέχουν πολυφαινόλες όπως ολιγομερή προκυανιδίνη και βανιλικό οξύ, συριγγικό οξύ, π-υδροξυβενζοϊκό οξύ, πρωτοκουχικό οξύ και φουρουλικό οξύ, τα οποία αποδείχθηκε ότι αποικοδομούνται ουσιαστικά κατά την αποθήκευση ή έκθεση σε θερμότητα. Παρόλο που αυτές οι ενώσεις μελετώνται για πιθανές επιπτώσεις στην υγεία, δεν υπάρχει καμία ουσιαστική ένδειξη ότι οι πολυφαινόλες της aça έχουν κάποια επίδραση στον άνθρωπο. Το λάδι Aça έχει πράσινο χρώμα, έχει ένα ήπιο άρωμα και έχει υψηλή περιεκτικότητα σε ελαϊκά και παλμιτικά λιπαρά οξέα.

Τα φύλλα του φοίνικα Ακάι μπορούν να γίνουν καπέλα, χαλάκια, καλάθια, σκούπες και σκεπή για σπίτια και ξυλεία με ανθεκτικότητα στα παράσιτα για την κατασκευή κτιρίων. Οι κορμοί μπορούν να υποστούν επεξεργασία για να αποδώσουν διαιτητικά μέταλλα.

Αποτελώντας το 80% της μάζας των φρούτων, οι σπόροι ακάι μπορεί να αλεσθούν για ζωωτροφή ή ως συστατικό οργανικού χώματος για φυτά. Οι φυτευμένοι σπόροι χρησιμοποιούνται για νέο απόθεμα φοινίκων, το οποίο, υπό τις σωστές συνθήκες καλλιέργειας, μπορεί να χρειαστεί μήνες για να σχηματίσει φυτά. Οι σπόροι μπορεί να καταστούν απόβλητα σε χώρους υγειονομικής ταφής ή να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα για την παραγωγή τούβλων.

Εκτός από την παραγωγή χυμού, οι φοίνικες açaí χρησιμοποιούνται πολύ για διακόσμηση κήπων και πάρκων στην περιοχή του Αμαζονίου. Επίσης, ο φοίνικας açaí φυτεύται και να αναπτύσσεται για να προστατεύσει τα υποβαθμισμένα εδάφη, εξαιτίας της σταθερής εναπόθεσης φύλλων και του άφθονου ριζικού συστήματος που λειτουργούν θετικά στον σχηματισμό εδάφους.

Πηγή:
https://en.wikipedia.org/wiki/A%C3%A7a%C3%AD_palm
https://www.sciencedirect.com/topics/
agricultural-and-biological-sciences/euterpe-oleracea