Αρτόκαρπος - Τζάκφρουτ (Artocarpus heterophyllus). Φύλλα και καρποί.

Αρτόκαρπος - Τζάκφρουτ - Artocarpus heterophyllus

Το Jackfruit (Artocarpus heterophyllus), γνωστό και με το όνομα "Jack tree" ή απλά jack ή jak, είναι ένα είδος δέντρων που ανήκει στο γένος Artocarpus της οικογένειας Moraceae. Είναι ένα συγγενικό είδος του Breadfruit ή Αρτόδενδρου (Artocarpus altilis). Είναι ενδημικό της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας και θεωρείται ότι κατάγεται από τα νοτιοδυτικά τροπικά δάση στης Ινδίας, τα σημερινά Goa, Kerala, Maharashtra και το παράκτιο Karnataka. Το δέντρο jackfruit ταιριάζει καλά σε τροπικές πεδιάδες. Οι καρποί του είναι οι μεγαλύτεροι καρποί σε μέγεθος που παράγονται από δέντρο, φτάνουν τα 36 κιλά σε βάρος, τα 90 εκ. σε μήκος και τα 50εκ. σε διάμετρο.

Το δέντρο jackfruit καλλιεργείται ευρέως και είναι πολύ δημοφιλής τροφή στις τροπικές περιοχές της Ινδίας, του Μπαγκλαντές, του Νεπάλ, της Σρι Λάνκα, της Καμπότζης, του Βιετνάμ, της Ταϊλάνδης, της Μαλαισίας, της Ινδονησίας και των Φιλιππίνων. Συναντάται επίσης σε όλο το μήκος της Αφρικής (π.χ. Καμερούν, Ουγκάντα, Τανζανία, Μαγαδασκάρη, Σάο Τομέ, Πρίνσιπε, Μαυρίκιος) καθώς και σε όλη τη Βραζιλία, το κεντρο-δυτικό Μεξικό και τα έθνη της Καραϊβικής όπως η Τζαμάικα. Η λέξη "jackfruit" προέρχεται από την Πορτογαλική λέξη jaca, που με τη σειρά της προέρχεται από τον όρο "chakka" που ανήκει στην ινδική γλώσσα Μαλαγιάλαμ. 

Το δέντρο Jackfruit είναι μονόοικο, δηλαδή αρσενικά και θηλυκά άνθη συνυπάρχουν στο ίδιο δένδρο, αλλά αναπτύσσονται σε ξεχωριστές διευρυμένες, σαρκώδεις ανθικές συστάδες, που φυτρώνουν στα μεγαλύτερα κλαδιά του κορμού. Η πράσινο κιτρινωπή σαρκώδης ταξιανθία του αρσενικού λουλουδιού, σε σχήμα μπαστουνιού ή ρόπαλου, σχηματίζεται σε μίσχο μήκους 5 έως 10 εκατοστά. Οι αρσενικές ταξιανθίες βρίσκονται σε νεότερα κλαδιά, επάνω από τις θηλυκές ταξιανθίες. Τα πολυάριθμα μικροσκοπικά λουλούδια, που το καθένα διαθέτει κάλυκα με 2 λοβούς και ένα στήμονα, έχουν ανοιχτό πράσινο χρώμα όταν είναι νεαρά, αλλά σκουραίνουν με την ηλικία. Τα παρόμοια πολλά, αλλά ελαφρώς μεγαλύτερα, θηλυκά άνθη σχηματίζονται σε ένα ελλειπτικό ή στρογγυλό σύμπλεγμα.

Κάθε θηλυκό άνθος έχει ένα σωληνωτό τριχωτό κάλυκα, ύπερο με μονοθέσια ωοθήκη ωαρίου, ένα λεπτό ύπερο, και ένα ευρύτερο κίτρινο στίγμα. Τα λουλούδια του Jackfruit, σύμφωνα με πληροφορίες, γονιμοποιούνται από δύο έντομα και από τον άνεμο, με υψηλό ποσοστό διασταυρωτής επικονίασης. Τα απλά, εναλλάξ τοποθετημένα φύλλα (μήκους 10 έως 15 εκατοστών και πλάτους 5 έως 8 εκατοστών) είναι παχιά, δερματώδη και έχουν γυαλιστερό σκούρο πράσινο χρώμα. Οι μίσχοι των φύλλων είναι χοντροί με μήκος 1 έως 2 εκατοστά. Τα φύλλα μπορεί να είναι επίμηκη, ωοειδή ή στενόμακρα, έχουν περιθώρια, στην άκρη μοιάζουν με λεπίδες και συνήθως είναι βαθιά λοβωτά στα νεαρά φυτά και στα βλαστάρια. Με τομές στο φλοιό του δέντρου Jackfruit παράγει ένα γαλακτώδες υγρό. 

Το jackfruit έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην Ινδική αγροκαλλιέργεια για αιώνες. Αρχαιολογικές ανασκαφές στην Ινδία έχουν αποκαλύψει ότι το jackfruit καλλιεργούνταν εκεί 3000-6000 χρόνια πριν. Είναι επίσης ευρέως καλλιεργούμενο στην Ανατολική Ασία.

Η Ταϊλάνδη και το Βιετνάμ είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς του jackfruit. Συνήθως ο καρπός κόβεται, προετοιμάζεται και κονσερβοποιείται μέσα σε σιρόπι ζάχαρης (ή καταψύχεται σε σακουλάκια και δοχεία χωρίς προσθήκη σιροπιού) κι έπειτα εξάγεται στο εξωτερικό, συνήθως στη Βόρειο Αμερική και την Ευρώπη.

Τα δέντρα Jackfruit φθάνουν συνήθως σε ύψος τα 8 έως 25 μέτρα και διάμετρο θόλου τα 3.5 - 6.7 μέτρα, στην ηλικία των 5 ετών. Αναπτύσσονται καλά στην ισημερινή περιοχή στα υποτροπικά θαλάσσια κλίματα σε υψόμετρο από 1 έως 1600 μ με μέση βροχόπτωση από 100 έως 240 εκατοστά. Η ανάπτυξη είναι μέτριας ταχύτητας στα πρώτα χρόνια, μέχρι το 1.5 μέτρα ύψος ανά έτος, αλλά επιβραδύνεται σε περίπου 0.5 μέτρο ανά έτος, όταν τα δέντρα φθάσουν σε ώριμη ηλικία. Μια τυπική απόδοση καρπού είναι περίπου τα 70 έως 100 κιλά ανά δέντρο ετησίως. Τα λουλούδια του Jackfruit είναι ανοικτής γονιμοποίησης, με αποτέλεσμα την παραγωγή εξαιρετικά μεταβλητών σπορόφυτων. Ωστόσο, οι εμπορικοί καλλιεργητές κανονικά φυτεύουν μπολιασμένες ποικιλίες. Οι καρποί των περισσότερων ποικιλιών ζυγίζουν 10 έως 30 κιλά, αν και για τις γνωστές ποικιλίες το βάρος εκτείνεται στα 2-36 κιλά.

Σε άλλες περιοχές το jackfruit θεωρείται επεκτατικό (φυτό παράσιτο) , όπως στο Tijuca Forest National Park που βρίσκεται στο Rio de Janeiro της Βραζιλίας. Το δάσος Tijuca είναι κατά κύριο λόγο ένα τεχνητό δάσος του οποίου η φύτευση ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα και τα δέντρα jackfruit αποτελούν μέρος της χλωρίδας του από την αρχή της δημιουργίας του. Πρόσφατα, το είδος εξαπλώθηκε υπερβολικά. Από το 2002 ως το 2007, 55,662 δενδρύλλια jackfruit καταστράφηκαν στο δάσος Tijuca σε μια προσπάθεια ελέγχου της διαχείρισης του πάρκου.

Το Jackfruit, το μεγαλύτερο απ' όλα τα καλλιεργούμενα φρούτα, έχει σχήμα κυλινδρικό και επιμήκες με τυπικό μήκος από 30 έως 40 εκατοστά, αν και μερικές φορές μπορεί να φθάσει τα 90 εκατοστά. Τα Jackfruits ζυγίζουν από 4,5 έως 30 κιλά (συνήθως 9 με 18 κιλά), με μέγιστο δηλωμένο βάρος τα 50 κιλά. Τα βαριά φρούτα σχηματίζονται κυρίως στον κορμό και στα εσωτερικά τμήματα των κύριων κλαδιών. Το Jackfruit είναι ένα συσσωμάτωμα πολλαπλών φρούτων (δηλαδή, σχηματίζεται από την ένωση πολλαπλών λουλουδιών σε μια ταξιανθία). Τα φρούτο jackfruit είναι γνωστά για το χαρακτηριστικό τους άρωμα που είναι γλυκό και φρουτώδες. 

Ο εξωτερικός φλοιός του έχει χρώμα πράσινο προς κίτρινο-πράσινο. Το σκληρό εξωτερικό περίβλημα προέρχεται από τα διευρυμένα θηλυκά άνθη. Η υπόλευκη ινώδης σάρκα του περιέχει μέσα της πολλούς σπόρους (περίπου 500 ανά καρπό). Οι σπόροι περιβάλλονται από την όξινη και υπόγλυκη σάρκα του (περικάρπιο), που έχει γεύση μπανάνας κατά την ωρίμανση. Το βαρύ φρούτο συγκρατείται από έναν κεντρικό ινώδη πυρήνα. Στο βόρειο ημισφαίριο, η εποχή καρποφορίας είναι κυρίως τα τέλη της άνοιξης με αρχές φθινοπώρου (Μάρτιος-Σεπτέμβριος), και ειδικά το καλοκαίρι.

Λιγοστά φρούτα ωριμάζουν το χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη. Οι ζουμεροί, αρωματικοί και γευστικοί καρποί τρώγονται φρέσκοι, μαγειρεμένοι ως αμυλούχα λαχανικά ή διατηρημένοι (π.χ., αλατισμένοι σαν τουρσί). Οι θρεπτικοί σπόροι τρώγονται βραστοί ή ψητοί σαν κάστανα, προστίθενται στο αλεύρι για ψήσιμο ή προστίθεται ως συστατικό σε μαγειρευτά πιάτα.

Τα jackfruit είναι γνωστά για το χαρακτηριστικό τους άρωμα που είναι γλυκό και φρουτώδες. Η σάρκα του jackfruit είναι αμυλώδης και ινώδης και αποτελεί πηγή φυτικών ινών για μια ισορροπημένη διατροφή. Η γεύση προσδιορίζεται σαν ένας συνδυασμός μήλου, ανανά, μάνγκο και μπανάνας. Οι ποικιλίες διαχωρίζονται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που έχει η σάρκα του φρούτου, συνήθως βάση της σκληρότητας του καρπού. Υπάρχουν ποικιλίες με σκληρή σάρκα σαν του μάνγκο και άλλες με πάρα πολύ μαλακή που σχεδόν διαλύεται όταν είναι σε πλήρη ωρίμανση. 

Οι βρώσιμοι καρποί jackfruit είναι εύπεπτοι με λίγες θερμίδες και αποτελούν καλή πηγή βιταμίνης C, βιταμίνης Β6, καλίου, ασβεστίου και σιδήρου. Οι σπόροι του Jackfruit είναι πλούσιοι σε πρωτεΐνες. Πρόσφατες εργαστηριακές μελέτες δείχνουν ότι ένα είδος πρωτεϊνών, οι λεκτίνες, που συναντώνται στο jackfruit, έχουν αντιβακτηριδιακές, αντιμυκητιακές και αντι-ιικές ιδιότητες κι επίσης διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Ωστόσο η κλινική μελέτη ακόμα απουσιάζει. Η τωρινή υπάρχουσα μελέτη εξετάζει τον ρόλο των φύλλων του jackfruit στην αύξηση της ανοχής του οργανισμού σε γλυκόζη.

Αναλόγως την περιοχή διαφοροποιούνται οι χρήσεις και οι συνταγές. Οι ώριμοι καρποί είναι ένα φυσικό γλυκαντικό με λεπτή αρωματική γεύση. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια μεγάλη ποικιλία από εδέσματα όπως κρέμες, κέικ, παγωτά, μαρμελάδες, κρέπες και τηγανήτες. Είναι ένα συχνό συστατικό στα γλυκά και τα επιδόρπια. Κάποιες φορές κάνουν χυμό από το φρούτο αυτό, τον οποίο πίνουν σκέτο ή τον μαγειρεύουν. Επίσης από συμπυκνωμένο χυμό φτιάχνουν μαστιχωτές καραμέλες. Οι χυμοί του φυτού είναι εξαιρετικά κολώδεις και δεν καθαρίζουν ούτε μετά το πλύσιμο γι' αυτό οι άνθρωποι που είναι να κόψουν τον καρπό αλείφουν πρώτα τα χέρια τους με λάδι.

Επειδή οι άγουροι καρποί του φυτού έχουν γεύση σαν κρέας, χρησιμοποιούνται σε πιάτα με κάρι σε πολλές περιοχές. Μαγειρεύονται επίσης με γάλα καρύδας ή χρησιμοποιούνται σε σαλάτες. Επίσης ως συνοδευτικό στο πιάτο ή ως γέμιση σε κρεατικά. Μαγειρεύεται είτε σκέτο είτε μαζί με γαρίδες ή καπνιστό χοιρινό είτε σαν συνοδευτικό στο ρύζι και σε άλλα αμυλώδη φαγητά. Μερικές φορές ο καρπός ψιλοκόβεται, τηγανίζεται ή αποξηραίνεται και πωλείται ως τσιπς. Τα φύλλα χρησιμοποιούνται ως περιτύλιγμα για μαγείρεμα στον ατμό.

Είναι ιδιαίτερα περιζήτητο από τους χορτοφάγους, οι οποίοι υποκαθιστούν το κρέας με αυτό και ως εκ τούτου έχει το παρατσούκλι gacch-patha (tree-mutton ή προβατόδεντρο). Χρησιμοποιούνται σε νηστίσιμα σάντουιτς που είναι δημοφιλή τόσο σε χορτοφαγικούς όσο και σε μη χορτοφαγικούς πληθυσμούς. 

Οι θρεπτικοί του σπόροι ψήνονται ή βράζονται και τρώγονται όπως τα κάστανα ή προστίθονται στις συνταγές με αλεύρι και μαγειρεύονται με διάφορους τρόπους. Λέγεται ότι έχουν μια γαλακτώδη, γλυκιά γεύση και όταν ψήνονται, η γεύση τους μοιάζει με του κάστανου. Συνήθως τρώγονται με αλάτι και καυτερές πιπεριές. 

Στο Μπαγκλαντές το jackfruit λέγεται "η τροφή των φτωχών" γιατί είναι φθηνό και βρίσκεται σε αφθονία.

Επιπλέον πολλά μέρη του φυτού όπως ο φλοιός, οι ρίζες, τα φύλλα και οι καρποί έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες.

Το ξύλο του Jackfruit, που μεγαλώνοντας μετετρέπεται σε πορτοκαλί ή κόκκινο-καφέ χρώμα, είναι εξαιρετικά ανθεκτικό και ανθεκτικό στους τερμίτες και τη σήψη. Ενίοτε, από το ξύλο εξάγεται μια κίτρινη χρωστική που χρησιμοποιείται για τη βαφή ενδυμάτων, κυρίως στην Ινδία και την Άπω Ανατολή.

Το ξύλο του δέντρου είναι χρήσιμο στην κατασκευή μουσικών οργάνων. Στην Ινδονησία, το σκληρό ξύλο του κορμού λαξεύεται για να πάρει το κυλινδρικό σχήμα του τύμπανου και χρησιμοποιείται για να φτιαχτούν τα ξυλόφωνα gamelan, ενώ στις Φιλιππίνες, με το μαλακό μέρος του ξύλου γίνονται τα kutiyapi, ένα είδος λαούτου. Χρησιμοποιείται επίσης για να γίνει το σώμα του Ινδικού Veena - έγχορδο όργανο- και στα τύμπανα mridangam, thimila και kanjira. Το χρυσό, κίτρινο ξύλο με την ωραία υφή χρησιμοποιείται για την κατασκευή επίπλων και την κατασκευή σπιτιών στην Ινδία. Οι περίτεχνες ξύλινες σανίδες που ονομάζονται Avani palaka, φτιαγμένες από ξύλο του δέντρου jackfruit, χρησιμοποιούνται ως έδρανο του ιερέα, κατά τη διάρκεια ινδουιστικών τελετών στην Κεράλα. Στο Βιετνάμ, το ξύλο του jackfruit θεωρείται κατάλληλο για την κατασκευή αγαλματιδίων στους βουδιστικούς ναούς.

Χρησιμοποιείται ευρέως για την κατασκευή επίπλων, για πόρτες και παράθυρα, καθώς και για στέγες. Το σκληρό ξύλο χρησιμοποιείται από βουδιστές μοναχούς του δάσους της νοτιοανατολικής Ασίας, ως χρωστική ουσία, δίνοντας στα ράσα των μοναχών αυτό το παραδοσιακό διακριτικό ανοιχτό-καφέ χρώμα τους.

Το Jackfruit αποτελεί ένα σημαντικό δέντρο στον κήπο των σπιτιών στην Ινδία, τις Φιλιππίνες, την Ταϊλάνδη, τη Σρι Λάνκα, και σε άλλες περιοχές όπου το Jackfruit καλλιεργείται εμπορικά και είναι ίσως το πιο διαδεδομένο και με σημαντική οικονομική παρουσία μεταξύ των ειδών Αρτόδεντρου (Artocarpus), τόσο για την παραγωγή φρούτων όσο και στη λειτουργία του ως  διακοσμητικού.

Το jackfruit είναι ένα από τα τρία πιο αποδοτικά φρούτα του Ταμίλ Ναντού, μαζί με το μάνγκο και την μπανάνα. Το Jackfruit είναι το εθνικό φρούτο του Μπανγκλαντές. Είναι επίσης, το πολιτειακό φρούτο του ινδικού κρατιδίου Κεράλα.

Πηγή:
http://en.wikipedia.org/wiki/Jackfruit
http://eol.org/pages/596411/overview