Portulaca grandiflora (Νυχάκι)

Πορτουλάκα - Portulaca spp

Portulaca καλείται μια μικρή ομάδα από έρποντα ετήσια φυτά. Η Portulaca grandiflora, (κοινώς Νυχάκι) φυτό ανθεκτικό στον ήλιο, είναι ένα δημοφιλές ενδημικό είδος της Βραζιλίας. Οι μίσχοι απλώνονται οριζόντια, φτάνοντας στα 10 ή 12 εκ. σε μήκος και είναι ντυμένοι με κυλινδρικά, οπώδη φύλλα γεμάτα χυμούς. Στις άκρες των μίσχων ανθίζουν κάμποσα μεγάλα λουλούδια, μέχρι 2,5 εκ. διάμετρο. Εμφανίζονται σε μια σειρά από φωτεινά, όμορφα χρώματα: το μπλαβί μοβ, το κόκκινο της φωτιάς, το κίτρινο και το ροδαλό ροζέ είναι μόνο μερικά από αυτά. Υπάρχουν ποικιλίες με μονά και διπλά άνθη. Η Portulaca oleracea, κοινώς Αντράκλα ή Γλιστρίδα, μπορεί να φτάσει τα 15 εκ. ύψος. Κατάγεται από τη νότια Ευρώπη και ενίοτε μπορεί να θεωρηθεί ένα ενοχλητικό ζιζάνιο για τους κήπους. Αυτό το φυτό και μια ποικιλία του, η P. oleracea ποικιλία sativa μπορεί να αναπτυχθεί ως βρώσιμο σε λαχανόκηπους. Ακόμη και η άγρια Γλιστρίδα μπορεί άνετα να χρησιμοποιηθεί σαν λαχανικό ή σε μια σαλάτα, αλλά η καλλιεργούμενη ποικιλία είναι μεγαλύτερη και πιο τρυφερή. 

Η Γλιστρίδα είναι ένα έρπον ετήσιο φυτό με κοκκινωπούς, σαρκώδεις μίσχους. Στα σημεία που οι μίσχοι έρχονται σε επαφή με το έδαφος, θα σχηματιστούν καινούριες ρίζες. Τα σαρκώδη φύλλα έχουν σχήμα που μοιάζει με κουτάλι, φτάνουν σε μήκος τα 5 εκ. και τα μικρά λουλούδια έχουν κίτρινο φωτεινό χρώμα. Η καλλιεργούμενη Γλιστρίδα (επίσης γνωστή ως Pusley & Verdolaga) φτάνει στα 7,5 περίπου εκ. ύψος και 30 με 45 εκ. εύρος. Τα φυτά είναι χυμώδη και ντελικάτα.

Η ποικιλομορφία των ονομάτων της πορτουλάκας και των εννοιών δίνει ήδη μια ιδέα για την ηλικία και τη γεωγραφική διασπορά της καλλιέργειας ή της χρήσης της πορτουλάκας. Βάσει ιστορικής, αρχαιολογικής και γλωσσικής τεκμηρίωσης, οι de Candolle θεωρούσαν ότι αυτό το είδος καλλιεργούνταν για περισσότερο από 4.000 χρόνια. Τα κοινά ονόματά του προέρχονται από διαφορετικές ρίζες: lonica ή louina (σανσκριτική), koursa (Hindustani), kholza και perpehen (περσική), adrajne agria (ελληνική), portulaca (λατινική, που σημαίνει "μικρή πόρτα", εξαιτίας του τρόπου που ανοίγει η κάψα). 

Σαν ιατρικό φυτό, θεωρείται να έχει αντισκορβουτικές, διουρητικές και καταπραϋντικές ιδιότητες. Όντας πλούσιο σε ορυκτά άλατα και με υψηλή περιεκτικότητα σε νερό (95 τοις εκατό) και περιεκτικότητα σε "κόμμι", έχει μαλακτικές και ακουφιστικές ιδιότητες για ενοχλήσεις στην ουροδόχο κύστη και γενικά την ουρική περιοχή. Χρησιμοποιείται επίσης για να ρυθμίσει διάφορες καταστάσεις των εντέρων. Οι ιατρικές του δυνατότητες ήταν ήδη γνωστές από την εποχή του Διοσκουρίδη: το χρησιμοποιούσε ως αντιφλεγμονώδες (μάτια) και σαν αναλγητικό (πονοκεφάλους), μαλακτικό και καταπραϋντικό, αντιπυρετικό (σε χυμό) και ανθελμινθικό. Επίσης έλεγε ότι "μειώνει την επιθυμία για "μοιχεία και παράνομη συνουσία". Αργότερα, και άλλοι συγγραφείς αναφέρουν επίσης τις αντιαφροδισιακές δυνάμεις του (1837 Κώδικας της Ισπανικής φαρμακοποιίας), συμπεριλαμβάνοντας αυτό το φυτό μεταξύ των "τεσσάρων ψυχρών σπόρων", μαζί με το ραδίκι, το αντίδι και το μαρούλι. Η αντιαφροδισιακή δράση οφείλεται ίσως στην παρουσία της ουσίας norepinephrin, έναν πρόδρομο της αδρεναλίνης, που προκαλεί μείωση της ροής του αίματος μέσω της συστολής των κύριων αρτηριών. Ο χυμός και τα υδατοειδή αποστάγματα του φυτού Portulaca oleracea έχουν χρησιμοποιηθεί στη δυτική Αφρική για ποικίλους ιατρικούς λόγους, και τα αποστάγματα που παρουσιάστηκαν προηγουμένως έχουν μυοχαλαρωτικές ιδιότητες.

Η Portulaca oleracea ήταν ένα από τα πιο διαδεδομένα κηπευτικά φυτά στον Παλαιό Κόσμο από τους μακρινούς χρόνους. Υπήρχε στην Αμερική, όπως και στην Ευρώπη, μέσα σε κήπους, ανάμεσα σε ερείπια και κράσπεδα. Προέρχεται από την περιοχή που εκτείνεται από τα δυτικά Ιμαλάια μέχρι τη νότια Ρωσία και την Ελλάδα. Στην ανατολική Ασία δεν φαίνεται ως αυτοφυές. Στην Ελλάδα φυτρώνει άγριο και καλλιεργούμενο. Ο Vavilov (1951) το ταξινομεί στις μεσογειακές χώρες της Εγγύς Ανατολής και της κεντρικής Ασίας σαν ζιζάνιο και λαχανικό.

Σήμερα απλώνεται στις ζεστές εύκρατες ζώνες σε πολλές περιοχές της γης. Μαζί με άλλα είδη του γένους εμφανίζεται σαν ζιζάνιο στην πλειοψηφία των τροπικές και υποτροπικών χωρών.

Καλλιεργείται στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ολλανδία και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Είναι ένα δημοφιλές χειμερινό λαχανικό στη βόρεια Ινδία. Στην Ισπανία εμφανίζεται πολύ συχνά άγριο, αλλά είναι πολύ σπάνιο σαν καλλιέργεια.

Παρά την ισπανική αδιαφορία, το φυτό αυτό, έχει εκτιμηθεί σε πολλές λατινοαμερικανικές χώρες όπου έχει εισαχθεί.

Το φυτό Portulaca oleracea τρώγεται σαν λαχανικό, κυρίως νωπό. Στην Αγγλία το δέκατο έβδομο αιώνα, οι μάγειρες του Καρόλου του ΙΙ συνήθιζαν να προσθέτουν φύλλα του φυτού σε όλες τις σαλάτες, ή για να ικανοποιήσουν τις γευστικές προτιμήσεις του βασιλιά ή για τις χωνευτικές ιδιότητές του.

Όχι μόνο τα φύλλα, αλλά επίσης οι μίσχοι και όλο το υπόλοιπο φυτό χωρίς τη ρίζα του μπορούν να φαγωθούν αμαγείρευτα και φρέσκα. Ο Columela αναφέρει την κατανάλωσή του σε μορφή τουρσιού με αλάτι και ξίδι. Η Portulaca oleracea έχει μια ευχάριστη όξινη γεύση και είναι πολύ χυμώδης. Στην Ισπανία, τρώγεται συνήθως σε πιο προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης, αφού μαγειρευτεί. Επίσης είναι νόστιμο βρασμένο και μέσα σε ομελέτες. Σοτάρετε με βούτυρο ή τηγανίζεται, χρησιμοποιείται σε σούπες, ζωμούς, σαλάτες και σάλτσες. Μαζί με το λάπαθο (ξινήθρα) αποτελεί μέρος της γαλλικής σούπας bonne femme. Υπάρχουν επίσης γνωστές συνταγές για σούπες με purslane και μπιζέλια. Στην Ελλάδα, μια υπέροχα απλή σαλάτα αποτελείται από λίγα φύλλα μαρουλιού, φρέσκους μίσχους γλιστρίδας ραντισμένους με λίγο ελαιόλαδο.

Για να ολοκληρώσουμε τη σειρά με τους τρόπους εφαρμογής του φυτού, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη χρήση του ως εντομοκτόνο, οπότε σ' αυτή την περίπτωση ο χυμός του χύνεται στις μυρμηγκοφωλιές.

Πηγή:
http://www.botany.com/portulaca.html
http://www.herbcollege.com/herbofthemonth.asp?id=63
http://www.fao.org/docrep/t0646e/T0646E0t.htm