Τα μανιτάρια των Πιερίων (Μέρος α΄) (Από τον Μιχάλη Πολίτη)

Amanita caesarea

Όταν έλαβα μια πρόσκληση του οικοτουριστικού γραφείου Ακαλανθίς (www.akalanthis.gr) για συμμετοχή σε εκδρομή στα ορεινά Πιέρια, δέχτηκα με χαρά έχοντας κατά νου να φωτογραφήσω τα άγρια κυκλάμινα και τα κολχικά που φυτρώνουν άφθονα εκεί αυτήν την περίοδο.

Κατά την διάρκεια της πεζοπορίας μας όμως ανάμεσα στα ορειβατικά μονοπάτια άλλαξα γρήγορα γνώμη καθώς μου ήταν αδύνατο να μείνω ασυγκίνητος από τον πλούτο της μυκοχλωρίδας της περιοχής.

Πράγματι αυτήν την εποχή του χρόνου, αρχές φθινοπώρου, και με τις πρώτες βροχές κάνουν την εμφάνισή τους τα αγαπημένα παιδιά των δασών, τα καταφύγια των ξωτικών αλλά και οι μεζέδες των καλοφαγάδων, τα μανιτάρια.

Agaricus spp.

Τα μανιτάρια των Πιερίων, συνθέτουν μια απ' τις πιο ενδιαφέρουσες ενότητες της βιοποικιλότητας της περιοχής καθώς εμφανίζονται σε εκατοντάδες είδη. 

Ξεκινώντας κανείς από τις όχθες του Αλιάκμονα και ανηφορίζοντας σε ένα τοπίο με φανταστικές εναλλαγές από θαμνότοπους, λιβάδια και βοσκοτόπια και φτάνοντας σε εναλλασσόμενα δάση καστανιάς, δρυός, οξιάς, πεύκης και ελάτης, θα συναντήσει όλους εκείνους τους ιδανικούς βιότοπους που φιλοξενούν τουλάχιστο μερικές εκατοντάδες είδη μανιταριών τα οποία ωστόσο δεν έχουν καταγραφεί.

Macrolepiota procera

Οι κάτοικοι βέβαια των ορεινών οικισμών της περιοχής γνωρίζουν αρκετά από αυτά και είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα είδη που τρώγονται καθώς συμπληρώνουν μ' αυτά το καθημερινό τους διαιτολόγιο. 

Ας μην ξεχνάμε ότι τα μανιτάρια είναι γνωστά από την αρχαιότητα και θεωρούνται παραδοσιακό έδεσμα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, έπαιξαν μάλιστα σωτήριο ρόλο σε δύσκολους καιρούς φτώχειας και ανέχειας εξασφαλίζοντας τροφή στους ανθρώπους όταν δεν υπήρχαν άλλες δυνατότητες.

Lycoperdon perlatum

Εμπειρικά μπορεί να χωρίσει κανείς τα μανιτάρια σε δύο κατηγορίες, τα λειβαδικά και τα δασόβια. Μπορεί επίσης γενικεύοντας, να τα χωρίσει σε ανοιξιάτικα και φθινοπωρινά. 

Αν και θα προσπαθήσω να αναφέρω μερικές πληροφορίες για όλα τα είδη, ανεξάρτητα με την περιοχή και την εποχή καρποφορίας τους, ωστόσο το φωτογραφικό υλικό αυτού του αφιερώματος προέρχεται από συγκεκριμένη περιοχή κατά την διάρκεια της περιήγησής μας σε δρυοδάσος στα πλαίσια της εκδρομής. 

Υπενθυμίζω ότι η εκδρομή έγινε στα μέσα Σεπτεμβρίου, και οι φωτογραφίες αφορούν φθινοπωρινά μανιτάρια.

Bjerkandera adusta

Τα πιο κοινά μανιτάρια ανήκουν στο γένος Agaricus και είδη τους μπορεί να βρει εύκολα κανείς σε λιβάδια την άνοιξη αλλά και το φθινόπωρο σε περιοχές βοσκοτόπων. Είναι τα λεγόμενα προβατίσια με το λευκό καπελάκι. Το γένος περιλαμβάνει και μερικά δασόβια είδη. 

Τα περισσότερα Agaricus τρώγονται όπως το Agaricus campestriss που είναι και καλλιεργούμενο είδος, το Agaricus pampeanus και το Agaricus macrosporus.

Coprinus comatus

Ωστόσο στα δρυοδάση κυριαρχούν εκπρόσωποι του γένους Lactarius με χαρακτηριστικότερο το είδος το Macrolepiota procera το ελαφίσιο ή ζαρκαδίσιο σύμφωνα με την λαϊκή ονομασία. 

Αυτά τα μανιτάρια είναι εντυπωσιακά σε μέγεθος και είναι φαγώσιμα. Είναι νόστιμα χωρίς να θεωρούνται όμως πρώτης ποιότητας. 

Με αυτήν την άποψη όμως διαφωνούν τα κατσίκια της περιοχής που δεν χάνουν ευκαιρία να τα καταβροχθίσουν όπου τα βρουν. 

Boletus aereus

Οι Βολίτες είναι ένα άλλο γένος φαγώσιμων και μη μανιταριών που υπάρχει στα Πιέρια. Τα είδη Boletus aereus, Boletus quercicola και Boletus reticulatus είναι εκλεκτοί μεζέδες. Βρίσκονται συνήθως κάτω απ' τις οξιές και έχουν καφετιά καπελάκια.

Να μην παραλείψουμε και τους θρυλικούς Αμανίτες. Τα κόκκινα μανιτάρια Amanita caesarea, ένα νοστιμότατο είδος. 

Φυσικά δεν πρέπει να το συγχέει κανείς με το περιβόητο τρελομανίταρο Amanita mouscaria.

Lactarius spp.

Στην ίδια ζώνη συναντάμε Κοπρίνους Coprinus comatus, Λυκοπορδές Lycoperdon perlatum, είδη του γένους Russulla και του γένους Lactarius.

Στα πευκοδάση τον πρώτο λόγο έχουν τα είδη του γένους Suillus, τα Πευκίσια Suillus granulatus και Suillus luteus που είναι φαγώσιμα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μανιτάρια που αναπτύσσονται πάνω σε κορμούς δέντρων όπως είναι οι Πλευρωτοί Pleurotus ostreatus και η σπάνια Βοϊδόγλωσσα Fistulina hepatica. 

Calocybe gambosa

Πολλά από αυτά τρώγονται και άλλα όπως οι ίσκες χρησίμευαν σαν καύσιμη ύλη. Στη διαδρομή μας δεν εντοπίσαμε δυστυχώς τέτοια είδη. Εντοπίσαμε ωστόσο μερικά είδη φελωδών μανιταριών μη φαγώσιμων. 

Όπως επίσης συναντήσαμε και πολλές μινιατούρες που θα κέντριζαν το ενδιαφέρον κάθε φανατικού φυσιολάτρη. 

Δεκάδες είδη που ανήκουν στα γένη Cortinarius, Lactarius, Russulla, Mycena, Collybia, Marasmius, Tricholoma, Coprinus, Psathyrella, Conocybe, Entoloma, Pluteus, Hygrocybe, Xerocomus κ.λ.π. βρίσκονται σκορπισμένα ανάμεσα στα ξερά φύλλα, κοντά σε πέτρες και σε σάπιους κορμούς. 

Pholiota spp.

Και σίγουρα κάπου υπομονετικά μας περιμένουν να τα ανακαλύψουμε φαγώσιμα είδη των γενών Ramaria και Cantharellus. 

Όπως και οι δηλητηριώδεις και θανατηφόροι αμανίτες Amanita muscaria, Amanita phalloides, Amanita verna και Amanita pantherina, το βρωμομάνταρο Phallus impudicus και άλλα επικίνδυνα αλλά πανέμορφα στην όψη είδη.

Polyporus versicolor

Βεβαίως εκατοντάδες άλλα είδη βρίσκονται κρυμμένα στα μαγευτικά Πιέρια και ήταν αδύνατο να τα ψάξουμε και να τα περιγράψουμε όλα στην διάρκεια μια εκδρομής που δεν ξεκίνησε μάλιστα μ' αυτόν τον σκοπό.

Είναι εκπληκτικό όταν σε μια μικρή σχετικά διαδρομή βρήκαμε τόσα δείγματα σχεδόν μπροστά στα μάτια μας. Αυτό τουλάχιστο δίνει αφορμή σε 

μένα προσωπικά να επαναλάβω την επίσκεψή μου στα ορεινά Πιέρια πιο οργανωμένος αυτήν τη φορά.

Russula aurata

Το βουνό των Πιερίδων Μουσών με την οργιώδη βλάστηση και τις πολλές συγκινήσεις αποτελεί πρόκληση για κάθε φυσιολάτρη. 

Ελπίζω το μικρό αυτό αφιέρωμα να σας βοηθήσει να γνωρίσετε τους κρυμμένους θησαυρούς των Πιερίων και υπόσχομαι να συνεχιστεί ώστε να έχουμε μια αντιπροσωπευτικότερη και περιεκτικότερη καταγραφή των μανιταριών της περιοχής.