Οι κήποι της Πόλης (Από τον Νίκο Θυμάκη)

(Αφιερωμένο στη γιαγιά μου Μαρία, που είδε το φως του ήλιου κάπου κοντά στο Gulbahche (Όμορφος Κήπος) και μου το μετέδωσε μέσα από τα παραμύθια για το Μαρμαρωμένο Βασιλιά…)

Το μικρό αυτό οδοιπορικό στην Πόλη γίνεται με κριτήριο αποκλειστικά τη γνωριμία μας με τα πάρκα, τους κήπους και το Πράσινο γενικότερα. Είναι μία από τις «ειδικού ενδιαφέροντος» εναλλακτικές επιλογές περιπάτου που μπορεί κάποιος επισκέπτης να κάνει στο κομβικό σημείο δύο πολιτισμών που ίσως τελικά να έχουν περισσότερα κοινά στοιχεία από ότι αρχικά φανταζόταν…

Η άφιξη στο αεροδρόμιο Ataturk, 21 χιλιόμετρα έξω από την Πόλη, είναι η αρχή μίας πραγματικά ενδιαφέρουσας «κηποτεχνικής» εμπειρίας. Οι εσωτερικοί υδρόκηποι με Τροπικά μικρόφυτα (Calathea orbifolia, Aglaonena crispum, Sygonium podophyllum κλπ) καθώς και οι γλάστρες με σπάνια Φοινικοειδή (Archontophoenix alexandrae, Caryota urens, Wodyetia bifurcata), καλοσωρίζουν τον ταξιδιώτη στο «σταυροδρόμι των πολιτισμών», την πολύμορφη και ιδιαίτερη Κωνσταντινούπολη. Εξωτερικά του κτιρίου, η φύτευση είναι αυστηρά Μεσογειακή, στις φυτοτεχνικές αρχές που διέπουν και την διαμόρφωση του χώρου του αεροδρομίου «Ελ Βενιζέλος» των Αθηνών. Έτσι, σε κάθε περίπτωση, είτε αφίξεως είτε αναχωρήσεως του επισκέπτη, από ή προς Αθήνα, τουλάχιστον φυτολογικά υπάρχει σημείο σύνδεσης που εξασφαλίζει την ομαλή συνέχεια των παραστάσεων που αφορούν το Πράσινο. Είναι δε αυτή η ομαλή προσπέλαση, μοναδική για τα Μεσογειακά δεδομένα, συνεχίζεται και στον τρόπο φύτευσης των πρανών της Περιφερειακής Οδού, που είναι παρόμοιος με αυτόν της Αττικής Οδού. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται μία «πράσινη ουδέτερη ζώνη» που ενώνει τις δύο πόλεις και αποτελεί τον τόπο ομαλής αισθητικής και ψυχολογικής μετάβασης για τον επισκέπτη από τη μία στην άλλη…

Τόσο στην Αγία Σοφία (επάνω), όσο και σε άλλα σημαντικά ιστορικά μέρη όπως το Μπλε τζαμί (κάτω), οι κήποι είναι ιδιαίτερης ομορφιάς και αισθητικής, δείγμα σεβασμού και πολιτισμού.

Η πρώτη βόλτα στο κέντρο του Ευρωπαϊκού τμήματος, όπου είναι το Ιστορικό Κέντρο και βρίσκονται όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις και η εμπορική δραστηριότητα, δίνει ως προς τους Ελεύθερους Χώρους Πρασίνου την εντύπωση κεντροευρωπαϊκής πρωτεύουσας. Το εύρος των χρησιμοποιούμενων φυτικών ειδών δεν παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία-λόγω των κλιματικών συνθηκών-όμως υπάρχει άριστη κατανομή του φυτικού υλικού και άψογη συντήρηση. Αυτές οι δύο παράμετροι οδηγούν σε άρτιο αισθητικό αποτέλεσμα σε μία πόλη που ο πληθυσμός της ξεπερνά τα 15.000.000 κατοίκους και αυτήν την χρονιά βρίσκονται υπό κατασκευή περί τα 550(!) μικρά και μεγάλα έργα υποδομής! Με αυτές τις συνθήκες θα μπορούσε να πει κανείς πως η πόλη αυτή αποτελεί ένα «εργοτάξιο». Οφείλουμε βέβαια να πούμε, ειδικά για τη συντήρηση του Αστικού Πρασίνου, ότι αυτή γίνεται επισταμένως και σε καθημερινή βάση για κάθε χώρο, με τη βοήθεια του Στρατού. Μικρά καλοφυτεμένα τρίγωνα, παρτέρια με εποχιακά φυτά, νησίδες και δενδροστοιχίες πεζοδρομίων ,μελετημένα με τον καλύτερο τρόπο, πλαισιώνουν την αρχιτεκτονική άποψη επιτυχημένα αισθητικά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την λειτουργικότητα του Πρασίνου τόσο περιβαλλοντικά (απορρόφηση ρύπων, συγκράτηση εδαφών, παροχή οξυγόνου κλπ) όσο και κοινωνικά, αφού ηρεμεί τον εργαζόμενο,τον περαστικό, τον ηλικιωμένο, το παιδί, τόσο στιγμιαία όσο και σε διάρκεια… 

Αξίζει επίσης να τονίσουμε ότι παρόλο που η Κωνσταντινούπολη είναι μία πόλη δύο-τουλάχιστον- «ταχυτήτων», στο Πράσινο αυτό δεν ισχύει αφού και στις πιο απομονωμένες και κακόφημες συνοικίες της (όπως στην περιοχή των τειχών του Θεοδοσίου), υπάρχουν χώροι Πρασίνου εξίσου αξιόλογοι και προσεγμένοι με αυτούς του κέντρου, γεγονός που δείχνει σεβασμό στον πολίτη, τουλάχιστον στο επίπεδο της αισθητικής και της αναψυχής. Το Πράσινο επιτυγχάνει απόλυτα τον στόχο του: αναδεικνύει, εκτός των προαναφερομένων, τη «βιτρίνα» της Πόλης. Ιδιαίτερη εντύπωση μας έκανε το γεγονός πως η Διεύθυνση Πρασίνου του Δήμου της Κωνσταντινούπολης είχε τοποθετήσει σε πάρα πολλά σημεία της Πόλης, μία πολύ όμορφη αφίσα που παροτρύνει τους κατοίκους σε δενδροφύτευση στο Δάσος του Βελιγραδίου (έχει φυτευθεί από Σέρβους κρατούμενους το 1521), το μοναδικό χώρο Περιαστικού Πρασίνου.

Η Πλατεία Taksim, στην οποία βρίσκεται το ομώνυμο οκταγωνικό κτίριο, το «μνημείο της Ανεξαρτησίας» που αποτελεί καταφύγιο για τα πουλιά, σχεδιασμένο από τον Ιταλό γλύπτη Canonica το 1928, είναι η «καρδιά» της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης. Εκεί καταλήγει και το μικρό τραμ που διασχίζει την Istiklal caddesi, τον πλέον εμπορικό δρόμο (κάτι σαν την Ερμού). Το Πράσινο είναι πραγματικά εξαιρετικό ενώ και στον δρόμο της Istiklal, υπάρχουν καλοσυντηρημένα δένδρα Λιγούστρου (Ligustrum japonicum) και κάποιων Κωνοφόρων, προστατευμένα από σιδερένια σκαλιστά καγκελάκια.

Οι κήποι στο Μπλε Τζαμί ακολουθούν τη Γαλλική τεχνοτροπία στην Κηποτεχνία.

Οι κήποι των μουσείων και των μνημείων είναι ιδιαίτερα προσεγμένοι και ακολουθούν τη Γαλλική τεχνοτροπία στην Κηποτεχνία με λίγες εξαιρέσεις που έχουν εφαρμοστεί οι Ιταλικές αρχές. Τόσο στην Αγία Σοφία, το πολιτισμικό σημείο αναφοράς, όσο και σε άλλα σημαντικά ιστορικά μέρη (Μπλε τζαμί, Βασιλική Κιστέρνα, Μουσείο Ισλάμ, Πολεμικό Μουσείο, Ιππόδρομος κλπ) οι κήποι είναι ιδιαίτερης ομορφιάς και αισθητικής, δείγμα σεβασμού και πολιτισμού. Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι σε πολλά πάρκα αλλά και κήπους ιστορικών χώρων, υπάρχουν μικρά φυτώρια για παραγωγή εποχιακών σποροφύτων, τα οποία επιμελείται το επιστημονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό που φέρει την ευθύνη για το συγκεκριμένο μέρος. Όταν λοιπόν υπάρχει τέτοιας ποιότητας Διαχείριση Πρασίνου σε μικροκλίμακα, είναι δυνατόν να μην εμφανίζονται αυτά τα αποτελέσματα; Αξίζει επίσης να τονίσουμε ότι για να φωτογραφήσει κάποιος τους κήπους σε κλειστούς χώρους, πληρώνει επιπλέον εισητήριο και εφοδιάζεται με την ειδική άδεια…

Στους κήπους του Topkapi, υπάρχουν κυπαρίσσια, αιωνόβια πλατάνια, κέδροι, κ.α.

Το εντυπωσιακότερο ανάκτορο είναι αναμφισβήτητα το Topkapi, το οποίο αποτέλεσε κατοικία των Οθωμανών σουλτάνων από το 1462 έως το 1853. Βρέχεται από τη θάλασσα του Μαρμαρά, το Βόσπορο και τον Κεράτιο κόλπο. Τόσο αρχιτεκτονικά όσο και κηποτεχνικά παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Υπάρχουν κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens) και πλατάνια (Platanus orientalis) εκατοντάδων ετών, κέδροι (Cedrus atlantica), μερικοί από τους πρώτους Τραχύκαρπους (Trachycarpus fortunei-Φοινικοειδές) που ήρθαν από την Κίνα περί το 1850, κάποιες από τις πρώτες Κορδυλίνες (Cordyline australis), τεράστιες Μανόλιες αειθαλείς (Magnolia grandiflora), Λαουροκέρασα (Prunus laurocerasus)(*) καθώς και πολλά είδη Tριανταφυλλιών (Rosa sp), Πικροδάφνες (Nerium oleander) και Ορτανσίες (Hydrangea macrophylla). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο χλοοτάπητας (όπως και στους υπόλοιπους κήπους παλατιών) έχει τη μορφή λιβαδιού με αυτοφυή μικρά ανθοφόρα φυτά και συντηρείται με αυτόν τον στόχο.

Εντός των κήπων του Topkapi, υπάρχει ο χώρος που ονομαζόταν «κήπος των τουλιπών». Η «τουλιπομανία» ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη κι αργότερα έφτασε μέχρι την Ολλανδία όπου έγινε κομμάτι του πολιτισμού της. Χαρακτηριστικό της λατρείας των σουλτάνων για τα άνθη είναι ότι τον Μάιο του 1593, ο Murad ο 3ος παρήγγειλε από τον κυβερνήτη του Μάρας στν Ανατολία, 50.000 γαλάζια και 50.000 λευκά ζουμπούλια (Hyacinthus orientalis) για τους δημόσιους χώρους της Πόλης και το Topkapi, κάτι που έχει καταγραφεί ως η πρώτη μεγάλη φύτευση εποχιακών ανθοφόρων φυτών στην Ιστορία της Κηποτεχνίας.

Το πάρκο του Topkapi, εξωτερικά,είναι το Gulhane (Κήπος των Ρόδων), το οποίο όμως δεν είναι αυτή τη στιγμή επισκέψιμο, λόγω έργων. Η τριανταφυλλιά καλλιεργούταν στα παλάτια τόσο για τα άνθη όσο και για την παραγωγή ροδόνερου. Μάλιστα, τον Σεπτέμβριο του 1593, εγκαταστάθηκαν στην Πόλη, περί τους 40 τόννους θάμνοι τριανταφυλλιών για αυτό το σκοπό… 

Το υγρό στοιχείο ούτως ή άλλως κυριαρχεί στην κηποτεχνία του Dolmabahche

Το Παλάτι με τον «Γεμιστό Κήπο» (Dolmabahche Palace), κατασκευάστηκε από τους Γάλλους αρχιτέκτονες αδερφούς Garabet και Nikogos Balyan ,της οικογένειας που χρηματοδοτήθηκε από τους σουλτάνους για να δώσει «δυτικό» χρώμα στην Πόλη. Μοιραία λοιπόν και οι κήποι ακολουθούν τις γαλλικές αυστηρές γραμμές που ορίζονται από τους Πυξούς (Buxus sempervirens) και «γεμίζουν» με τριανταφυλλιές (Rosa sp.) ή εποχιακά μονοετή και βολβώδη φυτά. Υπάρχουν πολλά παρτέρια με τουλίπες. Στον κήπο του Dolmabahche υπάρχουν πολύ μεγάλοι Κέδροι, Μανόλιες αειθαλείς, Μανόλιες φυλλοβόλες (Magnolia x soulangeana), Ιταμοί (Taxus baccata), καθώς επίσης και Ποδόκαρποι (Podocarpus macrophyllus),από τους μεγαλύτερους στην Ευρώπη. Αξίζει να σημειωθεί ότι στους κήπους των παλατιών αυτής της εποχής, όπως στο Dolmabahche και στο Beylerbeyi, υπάρχει τμήμα του κήπου με φυτά από την Άπω Ανατολή, όπως Μπαμπού (Bambusa aurea), Ιαπωνική δάφνη (Aucuba japonica) και άλλα, τα οποία πλαισιώνονται από αρχιτεκτονικές δομές και κατασκευές (πχ λίμνες) που παραπέμπουν στην αντίστοιχη γεωγραφική περιοχή. Το υγρό στοιχείο ούτως ή άλλως κυριαρχεί στην κηποτεχνία αυτών των παλατιών ενώ εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι και οι άλλες κατασκευές όπως αγάλματα, κιόσκια, πεζούλια, δρομίσκοι κλπ.

Οι κήποι στο Beylerbeyi ακολουθούν τη Γαλλική γραμμή συνδυασμένη με το θεματικό στυλ της Άπω Ανατολής. Το υγρό στοιχείο κυριαρχεί.

Το παλάτι Beylerbeyi βρίσκεται στην Ασιατική πλευρά της Πόλης, η οποία δεν υστερεί καθόλου σε ποιότητα και ποσότητα Πρασίνου και είναι το τμήμα της με τα πιο πλούσια προάστεια. Χτίστηκε το 1865 από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Sharkis Balyan (της…γνωστής οικογενείας). Όπως ήταν φυσικό και στον κήπο ακολουθείτε η ίδια «φιλοσοφία» με αυτή του Dolmabahche, δηλαδή η γαλλική γραμμή, το υγρό στοιχείο, οι κατασκευές και ο θεματικός χώρος της Άπω Ανατολής. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτόν τον κήπο υπάρχει η Αροκάρια της Χιλής (Araucaria araucana), είδη Salix καθώς και μία κλειστή σέρρα, η οποία σήμερα λειτουργεί ως καφενείο.

Δυστυχώς σε αυτή μας την περιήγηση στους «κήπους της Πόλης» δε στάθηκε δυνατό να επισκεφθούμε τόσο το πάρκο Emirgan ,που γίνεται κάθε χρόνο η «Γιορτή της Τουλίπας» όσο και το πάρκο Yildiz, λόγω έργων που γίνονται αυτή τη χρονιά και θα ολοκληρωθούν στο τέλος του 2005. Σίγουρα όμως αυτό είναι μία καλή αφορμή για την επόμενή μας επίσκεψη στην Κωνσταντινούπολη του Πολιτισμού και του Πρασίνου… Μίας πόλης φιλόξενης και πολύ ενδιαφέρουσας, η οποία βρίσκεται σε ανοδική αναπτυξιακή πορεία και φιλοδοξεί να γίνει μία από τις 10 κορυφαίες πόλεις του πλανήτη. Πιστεύουμε ακράδαντα ότι τόσο ο μόνιμος κάτοικος όσο και ο επισκέπτης μπορούν να πουν: ”Istanbul’un ruhunu seviyorum” (αγαπώ την ψυχή της Πόλης), που ήταν και το σύνθημα του νυν Δημάρχου Ali Mufit Gurtuna, στις πρόσφατες εκλογές.

(*)ΛΑΟΥΡΟΚΕΡΑΣΟ (Prunus laurocerasus): θάμνος αειθαλείς, ενδημικός της Τουρκίας, των ακτών της Κασπίας και των Βόρειων Βαλκανίων. Αποτελεί το «σήμα κατατεθέν» του Αστικού Πρασίνου της Κωνσταντινούπολης. Αντέχει σε αλκαλικά εδάφη και σε σκιερές θέσεις. Την άνοιξη κάνει λευκά λουλούδια και προς το φθινόπωρο καρπίζει. Πρώτος το περιέγραψε ο Γάλλος Βοτανικός Pierre Belon και το έστειλε στον μεγαλύτερο επιστήμονα του χώρου της εποχής, τον Clusius, στη Βιέννη, περί το 1560. Από εκείνη την εποχή έχει διαδοθεί και καλλιεργείται στους κήπους της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης.

(**)ΑΚΑΚΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ (Albizia julibrissin): δένδρο φυλλοβόλο που κατάγεται από την περιοχή μεταξύ της Περσίας και της Κίνας, από όπου και το έφεραν στην Πόλη οι Οθωμανοί. Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του κόμη D ‘Albizzi που τη μετέφερε από την Πόλη στην Φλωρεντία το 1745. Γκιουλμπρισίν (Julibrissin) σημαίνει «Ροδομέταξος» και προκύπτει από το χρώμα και την υφή του άνθους.


Τα 15 πιο δημοφιλή δέντρα στους «Κήπους της Πόλης»

Magnolia grandiflora
Magnolia x soulangeana
Platanus orientalis
Ulmus laevis
Cupressus sempervirens
Cedrus atlantica
Trachycarpus fortunei
Cordyline australis
Albizia julibrissin(**)
Prunus pisardii
Taxus baccata
Salix carpea
Araucaria araucana
Podocarpus macrophylla
Ligustrum japonicum

Οι 15 πιο δημοφιλείς θάμνοι στους «Κήπους της Πόλης»

Rosa sinensis
Prunus laurocerasus
Hydrangea macrophylla
Viburnum tinus
Buxus sempervirens
Bambusa aurea
Aucuba japonica
Forsythia x intermedia
Nerium oleander
Chaenomeles japonica
Mahonia bealei
Fatsia japonica
Cotoneaster dammerii
Euonymus japonicus
Santolina chamaecyparissus

Τα 10 ετήσια-βολβώδη φυτά που
χρησιμοποιούνται περισσότερο στους «Κήπους της Πόλης»

Anthirrhinum majus
Tulipa hbs
Viola tricolor
Brassica oleracea Acephala group
Bellis perenis
Matthiola incana
Calendula officinalis
Dahlia hbs
Calibrahoa hbs
Cosmos sp

Νίκος Θυμάκης
Γεωπόνος
Ανθοκομικής Έκθεσης Κηφησιάς
www.agroartistico.com