Οι "γήινοι παράδεισοι της Ελλάδας". Το δίκτυο των Εθνικών δρυμών της χώρας. (Από την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης)

Η επέκταση των υπαρχόντων Εθνικών Δρυμών της χώρας μας - υφίστανται 10 ανά την επικράτεια - αλλά και η δημιουργία νέων, στη Βόρεια Ελλάδα και τη Μακεδονία, θεωρείται επιτακτική ανάγκη για την προστασία περιοχών με ιδιαίτερη οικολογική αξία.

Με βάση τον Οικοτουριστικό οδηγό της Ελλάδας που συνέταξαν ο κ. Γιώργος Σφήκας και Γρηγόρης Τσούνης και εξέδωσαν η Γεν. Γραμματεία Νέας Γενιάς από κοινού με την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Ζώης Φύσης, οι περισσότερες χώρες του κόσμου έχουν σήμερα τουλάχιστον έναν εθνικό δρυμό.

Ο πρώτος εθνικός δρυμός, με σκοπό την προστασία ενός απειλούμενου είδους, ιδρύθηκε το 1864, από τον Αβραάμ Λίνκολν, στο Yosemite της Καλιφόρνιας, για να προστατευθεί η Σεκόγια η γιγάντιος, ένα τεραστίων διαστάσεων κωνοφόρο, που κινδύνευε να εξαφανισθεί, από την εντατική υλοτομία.

Την ίδια περίπου εποχή, το 1872, ιδρύθηκε από τον πρόεδρο Ulysses Grant και ο Εθνικός Δρυμός του Yellowstone. Ο σκοπός όμως στην περίπτωση αυτή δεν περιοριζόταν στην προστασία της ίδιας της φύσης και του τοπίου, αλλά της φύσης ως δημόσιου πάρκου αναψυχής, προς όφελος του λαού. Ηταν η πρώτη επίσημη αναγνώριση ότι η φύση είναι παράγων ισορροπίας, χαράς και ψυχικής υγείας για τον άνθρωπο των πόλεων, που είχε ήδη αρχίσει να ασφυκτιά στο τεχνητό αστικό περιβάλλον.

Σαν ιδέα, οι δρυμοί, είχαν μεγάλη επιτυχία και έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί, ανάλογα με το κλίμα, την πυκνότητα του πληθυσμού και άλλους παράγοντες, ως προς το σκοπό και τη χρησιμότητά τους. Αλλωστε στους εθνικούς δρυμούς στηρίχθηκε η ελπίδα ότι θα μπορούσαμε να προστατεύσουμε με επιτυχία τους καλύτερους και τους τελευταίους γήινους παραδείσους.

Σύμφωνα με τις αποφάσεις της Διεθνούς Ενωσης για την Προστασία της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN), δόθηκε ο εξής ορισμός για τα εθνικά πάρκα:

Ενα εθνικό πάρκο είναι μια σχετικά μεγάλη περιοχή, όπου ένα ή περισσότερα οικοσυστήματα δεν έχουν καταστραφεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα, όπου είδη φυτών και ζώων, γεωμορφολογικοί σχηματισμοί και οικοσυστήματα έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, από επιστημονικής και μορφωτικής πλευράς ή υπάρχουν φυσικά τοπία μεγάλης ομορφιάς.

Οι υπεύθυνες υπηρεσίες κάθε χώρας παίρνουν μέτρα για να εξαλείψουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα την εκμετάλλευση ή την παράνομη κατοχή σε όλη την περιοχή του εθνικού πάρκου και για να επιβάλουν το σεβασμό για τα οικολογικά, γεωμορφολογικά ή αισθητικά χαρακτηριστικά του.

Οι επισκέπτες επιτρέπεται να εισέλθουν στο χώρο, κάτω από ειδικές συνθήκες, για έμπνευση, επιμόρφωση, έρευνα, πνευματική καλλιέργεια και αναψυχή.

Στην Ελλάδα υπάρχουν δέκα εθν. δρυμοί, με συνολική επιφάνεια 840.000 στρέμματα περίπου και καλύπτουν έκταση ίση με το 0,5% της επιφάνειας της χώρας μας. Αν και ο αριθμός των εθνικών δρυμών είναι αρκετά μεγάλος, εντούτοις η έκταση που καλύπτουν, σαν σύνολο, είναι σχετικά μικρή. Συγκριτικά με την επιφάνεια των Εθν. Δρυμών άλλων χωρών, όπως της Αγγλίας με 9%, της Ελβετίας με 6%, της Ιαπωνίας με 3,2%, της Τσεχοσλοβακίας με 3%, της Ολλανδίας με 1,14% και της Ιταλίας με 0,65%, είμαστε από τους τελευταίους.

Εθνικός Δρυμός Πίνδου (Βάλια - Κάλντα)

Γι αυτό, για πολλούς από τους Εθνικούς Δρυμούς μας έχει τεθεί, εδώ και μερικά χρόνια, το αίτημα της επέκτασης των ορίων τους.

Η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης ιδρύθηκε το 1951 από τα πρόσωπα εκείνα που το 1938, ως μέλη του Ελληνικού Ορειβατικού Συνδέσμου, πέτυχαν να πείσουν το Υπουργείο Γεωργίας να δημιουργήσει τους δύο πρώτους Εθνικούς Δρυμούς, στον Ολυμπο και στον Παρνασσό.

Η Ελλάδα είναι μια από τις πρώτες χώρες της Ευρώπης που απέκτησαν εθνικούς δρυμούς. Γιατί όμως το 1938 επιλέχθηκαν για να προταθούν ως Εθνικοί Δρυμοί ο Ολυμπος και ο Παρνασσός;

Εκείνη την εποχή, για περιβάλλον, ρύπανση, οικολογία, δεν είχαν ακουσθεί παρά ελάχιστα, ακόμα και στους επιστημονικούς κύκλους. Ετσι, για να ευδοκιμήσει η ιδέα της προστασίας ενός φυσικού χώρου, έπρεπε να υπεισέλθει και η περίφημη από 3.000 ετών ιστορία μας. Ο Ολυμπος με τους θεούς του και ο Παρνασσός με τις Μούσες του παρουσίαζαν έναν ιδεώδη συνδυασμό ιστορικού και φυσικού περιβάλλοντος.

Σήμερα βέβαια ξέρουμε ότι ο Ολυμπος έχει 25 ενδημικά φυτά. Πόσο μεγάλος είναι αυτός ο αριθμός μπορούμε να το καταλάβουμε αν αναλογισθούμε ότι ολόκληρα κράτη όπως η Πολωνία, η Σουηδία, η Νορβηγία, η Δανία και άλλα, δεν έχουν το καθένα παρά 2-3 ενδημικά είδη. Ο Ολυμπος έχει και μεγάλη ζωολογική αξία, γιατί υπάρχουν ακόμα εκεί πολλά σπάνια θηλαστικά, πουλιά και ερπετά. Ο Εθνικός Δρυμός Ολύμπου έχει επίσης χαρακτηρισθεί σαν Βιοσφαιρική ρεζέρβα στο σύνολό του.

Ο Εθν. Δρυμός Παρνασσού καταλαμβάνει τμήμα του βουνού, σε μέσο υψόμετρο, που καλύπτεται, στο μεγαλύτερο μέρος του, από έλατα(Abies cephalonica). Ο Εθν. Δρυμός Πάρνηθας χαρακτηρίζεται για τα όμορφα ελατοδάση και πευκοδάση του, αλλά και για την σπάνια πανίδα και χλωρίδα του. Μεταξύ των άλλων, υπάρχουν ελεύθερα στην περιοχή και αρκετά ελάφια.

Ο ΕΘν. Δρυμός Σουνίου, παρά τις πυρκαγιές των τελευταίων χρόνων, εξακολουθεί να είναι ένα αξιόλογο μεσογειακό οικοσύστημα με δύο ενδημικά είδη φυτών (Centaurea laureotica και Centaurea attica - asperula). Παρουσιάζει επίσης η περιοχή μεγάλο αρχαιολογικό και μεταλλειολογικό ενδιαφέρον λόγω της ύπαρξης των αρχαίων μεταλλείων.

Ο Εθνικός Δρυμός Αίνου σχηματίζεται βασικά από το ελατοδάσος (Abies cephalonica) των κορυφών του ομώνυμου βουνού της Κεφαλλονιάς. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετά τοπικά ενδημικά είδη φυτών.

Στον Εθν. Δρυμό Πίνδου (Βάλια - Κάλντα), υπάρχουν μεγάλα δάση με Μαυρόπευκα (Pinus nigra), Οξιές (Fagus sylvatica), Ρόμπολα (Pinus heldreichii) και λίγα Κοκκινόπευκα (Pinus sylvestris). Υπάρχουν σπάνια είδη φυτών και το ενδημικό Centaurea Vlachorum. Στην περιοχή ζουν σχεδόν όλα τα μεγάλα θηλαστικά της χώρας μας όπως η αρκούδα, το ζαρκάδι, το αγριόγιδο, η βίδρα κ.ά.

Ο Εθνικός Δρυμός Πρεσπών είναι ένα από τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα για τα σπάνια είδη υδρόβιων πουλιών (όπως Αργυροπελεκάνοι, Ροδοπελεκάνοι κλπ.). Μεγάλες ζημιές έγιναν πρόσφατα στο οικοσύστημα των Πρεσπών από έργα που εκτελέστηκαν δυστυχώς με χρηματοδότηση της ΕΟΚ.

Ο Εθν. Δρυμός Σαμαριάς, που βρίσκεται στην Κρήτη (Λευκά Ορη) είναι επίσης Βιοσφαιρική Ρεζέρβα, ενώ έχει πάρει και το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Α, από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Στη Σαμαριά ζουν σπάνια ενδημικά φυτά της Κρήτης και το γνωστό σε όλους μας Κρητικό Αγρίμι, ή Αγριοκάτσικο (Capra aegagrus - cretica).

Ο Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς δέχεται πολύ μεγάλη τουριστική πίεση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Τα προβλήματα που δημιουργούνται από αυτήν την κατάσταση είναι μεγάλα, τόσο για τους πληθυσμούς των ζώων όσο και για τους πληθυσμούς των φυτών.

Ο Εθνικός Δρυμός της Οίτης βρίσκεται στη Φθιώτιδα. Καλύπτεται από μεγάλα δάση με έλατα (Abies cephalonica) και όμορφα, καταπράσινα λιβάδια γεμάτα αγριολούλουδα. Σημαντικός βιότοπος με πολλά σπάνια είδη φυτών και ζώων. Ανάμεσα στα άλλα ζουν στην περιοχή του ζαρκάδια, αγριογούρουνα και αγριόγιδα.

Ο Εθν. Δρυμός Βίκου - Αώου βρίσκεται στην Ηπειρο και περιλαμβάνει το φαράγγι του Βίκου (πυρήνας) και τη χαράδρα του ποταμού Αώου (περιφερειακή ζώνη). Είναι από τις σημαντικότερες φυσικές περιοχές της χώρας μας.

Στα άγρια φαράγγια και στα βουνά της περιοχής φωλιάζουν σπάνια αρπακτικά πουλιά και ζουν αρκούδες, αγριόγιδα, λύκοι, ζαρκάδια, αγριογούρουνα και άλλα σπάνια ζώα. Επίσης η περιοχή φημίζεται σαν βοτανικός παράδεισος, με πλήθος σπάνιων ειδών φυτών.

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εθνικοί δρυμοί μας είναι τα εξής: λαθροθηρία, λαθροϋλοτόμηση, λαθραία βόσκηση, ψάρεμα με δυναμίτη, πυρκαγιές, διάνοιξη δρόμων, έλλειψη συστηματικής επιτήρησης. Παρ όλα αυτά και μόνο η ανακήρυξη μιας περιοχής σε εθνικό δρυμό συντελεί στην προστασία και αναβάθμισή της, αφού περιορίζει την ασύδοτη εκμετάλλευση.

Οι εθνικοί δρυμοί, με την κατάλληλη προστασία, διαχείριση, φύλαξη, πληροφόρηση και εκπαίδευση, θα μπορούσαν να αποτελέσουν όχι μόνο τόπους μάθησης και αναψυχής αλλά (με την ανάπτυξη του οικοτουρισμού) παράγοντες που θα έδιναν ζωή και οικονομικούς πόρους στα παραμελημένα ορεινά χωριά μας.

Σύμφωνα με την ελληνική και διεθνή νομοθεσία οι εθνικοί δρυμοί περιλαμβάνουν τον πυρήνα, όπου απαγορεύεται η βοσκή, το κυνήγι, η υλοτομία, το ψάρεμα κλπ., και την περιφερειακή ζώνη, όπου επιτρέπονται ορισμένες παραδοσιακές δραστηριότητες, όπως η βοσκή και η υλοτομία. Ενα πρόβλημα με τους εθνικούς μας δρυμούς είναι ότι σε πολλούς δεν έχουν καθοριστεί περιφερειακές ζώνες, όπως φαίνεται και στον προηγούμενο πίνακα.

Ενα άλλο πρόβλημα είναι ότι οι υπάρχοντες σήμερα εθνικοί δρυμοί δεν θεωρούνται επαρκείς για την προστασία της μοναδικής ελληνικής πανίδας και χλωρίδας. Αυτό συμβαίνει για τους παρακάτω λόγους: α) δεν έχουν μεγάλη έκταση, β) είναι άνισα κατανεμημένοι στον ελληνικό χώρο.

Είναι συνεπώς ανάγκη, όχι μόνο να επεκταθούν οι πυρήνες των υπαρχόντων Εθν. Δρυμών και να καθορισθούν σε όλους περιφερειακές ζώνες, αλλά να δημιουργηθούν νέοι Εθνικοί Δρυμοί στη Β. Ελλάδα και στην Πελοπόννησο. Οπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα οι εννέα νέοι Εθνικοί Δρυμοί που την ίδρυση τους έχει προτείνει η Εταιρεία Προστασίας της Φύσης από το 1990, είναι περιοχές με ιδιαίτερη οικολογική αξία.

Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης