Τι είναι ο εμβολιασμός στα φυτά (Από τον Μιχάλη Πολίτη) 

Πολλοί ερασιτέχνες κηπουροί μαγεύονται με την ιδέα να έχουν εμβολιασμένα φυτά που πιθανόν να τους δώσουν παράδοξα αποτελέσματα. Και προφανώς έχουν κάνει όλοι απόπειρες εμβολιασμού στους κήπους τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι απόπειρες αυτές αποτυγχάνουν, και έτσι έχει επικρατήσει η εντύπωση ότι ο εμβολιασμός είναι μια εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία την οποία ο περισσότερος κόσμος απλά δεν έχει το ταλέντο να εφαρμόσει.

Αν και υπάρχουν άνθρωποι χαρισματικοί που κάνουν κυριολεκτικά θαύματα στους εμβολιασμούς ωστόσο διαφωνώ με την ιδέα ότι πρέπει να είσαι οπωσδήποτε χαρισματικός για "μπολιάσεις". Μάλιστα θεωρώ ότι οι περισσότεροι μπορούν να έχουν ικανοποιητικά αποτελέσματα, αν κατανοήσουν τις αιτίες της προηγούμενης αποτυχίας τους ώστε να τις αποφύγουν στο μέλλον. Το άρθρο αυτό λοιπόν θα σας δώσει μια πρώτη γνωριμία με τον εμβολιασμό για να μπορέσετε να περάσετε στις τεχνικές του στην συνέχεια.

Ο εμβολιασμός είναι μια διαδικασία κατά την οποία ένα τμήμα ενός φυτού (π.χ. ένα κομμάτι βλαστού) "μεταμοσχεύεται" σε ένα τμήμα ενός άλλου φυτού ) π.χ. ρίζα η ριζωμένο κλαδί). Αυτά τα τμήματα μετά αναπτύσσονται μαζί και σχηματίζουν ένα απλό "εμβολιασμένο" φυτό. Το τμήμα του φυτού που συνήθως αναπτύσσεται για να σχηματίσει το πάνω μέρος του νέου φυτού, και παράγει κλαδιά, φύλλα, άνθη και καρπούς είναι γνωστό σαν "εμβόλιο". Τα κλαδιά από τα οποία κόβονται τα εμβόλια πρέπει να είναι υγιή και ώριμα. Το κάτω τμήμα το νέου φυτού το οποίο παράγει το ριζικό σύστημα είναι γνωστό σαν "υποκείμενο".

Στον εμβολιασμό χρησιμοποιούνται κυρίως δύο γενικές μέθοδοι. Ο "εγκεντρισμός" και ο "ενοφθαλμισμός". Ο εγκεντρισμός είναι μια μέθοδος κατά την οποία το εμβόλιο αποτελείται από ένα ολόκληρο βλαστό (το κορυφαίο του τμήμα). Ο ενοφθαλμισμός είναι μια μέθοδος εμβολιασμού κατά την οποία το εμβόλιο είναι αρκετά μικρό και αποτελείται μόνο από ένα μασχαλιαίο οφθαλμό (ακριβώς επάνω από το σημείο του κλαδιού, από το οποίο ξεκινάει το φύλλο), και από μια λεπτή φέτα φλοιού.

Το γεγονός και μόνο ότι ένα φυτό είναι εμβολιασμένο δεν σημαίνει ότι είναι καλύτερο από ένα μη εμβολιασμένο φυτό. Αυτό που κάνει ένα εμβολιασμένο φυτό να υπερτερεί είναι ότι ένα επιλεγμένο και άριστο βλαστικά εμβόλιο εμβολιάζεται σε ένα υποκείμενο με τέτοιο ριζικό σύστημα που είναι ιδανικό για τις συνθήκες της περιοχής. Με τα μοσχεύματα ή τις εναέριες καταβολάδες μπορούμε επίσης να πολλαπλασιάσουμε εκλεκτές ποικιλίες, αλλά αυτές οι μέθοδοι δεν μας επιτρέπουν να έχουμε επιλογές ως προς το ριζικό σύστημα.

Η παραγωγή εμβολιασμένων φυτών απαιτεί περισσότερη επιτηδευμένη εργασία και συγκριτικά περισσότερο χρόνο απ' ότι η διαδικασία παραγωγής φυτών από σπόρο ή μοσχεύματα, και γι' αυτό τα εμβολιασμένα φυτά είναι συνήθως πιο ακριβά από αυτά που παράγονται με άλλες μεθόδους. Ωστόσο υπάρχουν αρκετοί λόγοι για να εμβολιάσετε ορισμένα φυτά. Σας παραθέτω μερικούς:

1. Τα εμβολιασμένα φυτά είναι συνήθως πιο ομοιόμορφα στα χαρακτηριστικά τους, περιοχή καλλιέργειας, χρώμα λουλουδιών, μέγεθος σχήμα και ποιότητα καρπών, κ.λ.π., από ότι τα σπορόφυτα. Αν για παράδειγμα σπείρετε σπείρετε σπόρους από μια συγκεκριμένη ποικιλία μηλιάς, το νέα δέντρα θα παράγουν μήλα διαφόρων τύπων αλλά κανένα δεν θα παράγει μήλα όμοια με τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης ποικιλίας. Τα εμβολιασμένα δέντρα όμως, στα οποία έχει εμβολιασθεί εμβόλιο αυτής της συγκεκριμένης ποικιλίας, θα παράγουν όλα μήλα όμοια με τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης ποικιλίας.

2. Τα εμβολιασμένα φυτά συνήθως ανθίζουν και καρποφορούν πολύ νωρίτερα απ' ότι τα σπορόφυτα. Ειδικά στην περίπτωση ορισμένων ποικιλιών φρούτων μπορείτε να κερδίσετε αρκετά χρόνια αναμονής με τον εμβολιασμό. Αυτό συμβαίνει επειδή τα σπορόφυτα στα περισσότερα ξυλώδη φυτά χρειάζονται μια περίοδο ενηλικίωσης, κατά τη διάρκεια της οποίας είναι αδύνατο να ανθίσουν ή να καρπίσουν. Ακόμα κι αν δεν πολλαπλασιάζετε μόνοι σας τα δέντρα σας ή τους θάμνους σας από σπόρο, πολλές φορές τα φυτά που αγοράζετε από φυτώρια είναι σπορόφυτα. Ένα καλό παράδειγμα είναι η Μανόλια η οποία συνήθως πωλείται στα φυτώρια σαν σπορόφυτο. Αυτός που θα αγοράσει τέτοιο φυτό πρέπει να περιμένει 5 με 10 χρόνια για να το δει να ανθίζει όταν πια θα έχει μεγαλώσει αρκετά. Από την άλλη μεριά, τα εμβολιασμένα φυτά ανθίζουν τον επόμενο χρόνο μετά τον εμβολιασμό, συχνά ακόμα κι όταν βρίσκονται σε μια μικρή γλάστρα. Τα καρποφόρα όπως οι μηλιές συμπεριφέρονται κατά παρόμοιο τρόπο. Τα σπορόφυτα χρειάζονται αρκετά χρόνια για να καρποφορήσουν αλλά τα εμβολιασμένα φυτά καρποφορούν ενώ είναι ακόμα πολύ νεαρά. Η αιτία γι' αυτήν την διαφορά είναι ότι σε ένα εμβολιασμένο φυτό, το εμβόλιο έχει κοπεί από ένα ώριμο, ηλικιωμένο φυτό. Το εμβόλιο φυσιολογικά "γνωρίζει" ότι είναι ώριμο και συνεχίζει να συμπεριφέρεται σαν ένα ώριμο κλαδί δηλαδή να ανθίζει και να καρπίζει, σε αντίθεση με το γεγονός ότι είναι πλέον μέρος ενός νεαρού εμβολιασμένου φυτού. 

3. Εμβολιάζοντας ένα φυτό σας επιτρέπει να διαλέξετε ένα ριζικό σύστημα προσαρμοσμένο στις κλιματικές συνθήκες της περιοχής σας, στις συνθήκες εδάφους ή ανθεκτικό στις τοπικές ασθένειες (εντομολογικές και μυκητολογικές) της περιοχής σας. Για παράδειγμα το υποκείμενο τριανταφυλλιάς R. canina είναι βαθύρριζο και ανθεκτικό στο κρύο. Χρησιμοποιείται ευρέως στην Βόρεια Ευρώπη. Στο δικό μας όμως το μεσογειακό κλίμα δεν θεωρείται ιδιαίτερα κατάλληλο. Στην Ελλάδα καταλληλότερο υποκείμενο είναι το Rosa indica major γνωστό και σαν "πολίτικη τριανταφυλλιά". Αυτό το είδος είναι υποτροπικό, (κατάγεται από την Κεντρική Ασία) με συνέπεια να είναι ευπαθές στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό φυτό όμως στα ασβεστώδη εδάφη και σε υψηλές τιμές εδαφικού pH.

4. Μερικά υποκείμενα δίνουν ταχεία ανάπτυξη στο εμβόλιο. Άλλα πάλι μπορεί να του προκαλέσουν νανισμό.

5. Ένας έμπειρος εμβολιαστής μπορεί να παράγει περισσότερα είδη ή ποικιλίες συχνά με μεγαλύτερη επιτυχία απ' ότι ακολουθώντας τις μεθόδους των μοσχευμάτων ή των εναέριων καταβολάδων. Εξ αιτίας  αυτού του πλεονεκτήματος , τα περισσότερα καρποφόρα δέντρα από τα οποία παράγουμε φρούτα ή ξηρούς καρπούς είναι συνήθως εμβολιασμένα, όπως οι μηλιές, οι αχλαδιές, οι ροδακινιές, οι βερικοκιές, οι κερασιές, οι δαμασκηνιές, οι λεμονιές και τα άλλα εσπεριδοειδή, κάποια είδη σταφυλιού, οι καρυδιές κ.λ.π. Μερικά ξυλώδη διακοσμητικά φυτά επίσης, συχνά εμβολιάζονται, όπως μερικά είδη μανόλιας, οι περισσότερες τριανταφυλλιές, οι γαρδένιες, οι καμέλιες κ.λ.π.

Οι εμβολιασμοί συνήθως έχουν μεγαλύτερη επιτυχία όταν γίνονται ανάμεσα σε μέλη του ίδιου είδους (μηλιά πάνω σε μηλιά, ροδακινιά πάνω σε ροδακινιά). Μερικά φυτά μπορούν να εμβολιαστούν πάνω σε άλλα είδη αλλά του ίδιου γένους: Πορτοκαλιές πάνω σε υποκείμενα λεμονιάς (και τα δύο του γένους Citrus), ροδακινιές σε υποκείμενα δαμασκηνιάς (και τα δύο του γένους Prunus), η οποιοδήποτε είδος τριανταφυλλιάς ή υβρίδιο σε υποκείμενο οποιουδήποτε είδους τριανταφυλλιάς ή υβριδίου (όλα του γένους Rosa). Επίσης σπανιότερα μπορούν να εμβολιαστούν φυτά ενός γένους σε υποκείμενα διαφορετικού γένους αλλά της ίδιας οικογένειας. Εμβολισμοί όμως μεταξύ φυτών διαφορετικών οικογενειών (πορτοκαλιά σε υποκείμενο μηλιάς, λεμονιά σε υποκείμενο καρυδιάς) συνήθως δεν σχηματίζουν μια νέα συμπαγή μορφή φυτού και σε κάθε περίπτωση ποτέ δεν θα επιζήσουν τόσο ώστε να μας δώσουν ένα επιθυμητό φυτό.

Μιχάλης Πολίτης