Ολοι έχουμε σκεφτεί σε κάποια φάση να δημιουργήσουμε μία συλλογή μικρών διαφορετικών κάκτων και πάντα κοιτάμε με ζήλια τις αμέτρητες ποικιλίες κάκτων που μας περιμένουν στα φυτώρια. Συνήθως μένουμε στη σκέψη γιατί ξέρουμε καλά πόσο δύσκολη είναι η καλλιέργεια των κάκτων και όλοι μας έχουμε απογοητευτεί από την κάκιστη ποιότητα φυτών που (δυστυχώς) συχνά τυχαίνει να αγοράσουμε και σπανίως καταφέρνουμε να διατηρήσουμε ζωντανά.

Πόσοι όμως έχουν σκεφτεί να κάνουν μία συλλογή από παχύφυτα; Πρόκειται για μία πολύ μεγάλη οικογένεια φυτών με φυτά που διαφέρουν τόσο μα τόσο πολύ μεταξύ τους. Μερικά παχύφυτα είναι ιδιαίτερα γνωστά σε πολλούς ενώ άλλα είναι εντελώς άγνωστα. Ας γνωρίσουμε λοιπόν αυτή τη μεγάλη οικογένεια φυτών και ας μάθουμε βασικές πληροφορίες για το πώς να τα φροντίσουμε.

Διαβάζοντας αυτό το αφιέρωμα στα παχύφυτα, προσέξτε τις φωτογραφίες αυτών των εντυπωσιακών φυτών. Είμαι σίγουρη ότι θα τα χάσετε για άλλη μία φορά θαυμάζοντας το μεγαλείο της φύσης που ευτυχώς ποτέ δεν σταματάει να μας εκπλήσσει και να μας συναρπάζει.

Τι είναι τα παχύφυτα;

Παχύφυτα λοιπόν λέγονται τα φυτά που έχουν την ικανότητα να αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες νερού στους ιστούς τους. Αυτός είναι και ο σκοπός για τον οποίο φυτά όπως οι κρασούλες, οι εχεβέριες και οι αγαύες έχουν παχιά φύλλα και εξ’ού και το όνομα παχύφυτα. Πέρα από τις παραπάνω τρεις κατηγορίες, υπάρχουν αμέτρητες άλλες και ενδεικτικά αναφέρουμε τις πιο γνωστές: τα μεσηβριάνθεμα και τις εφόρμπιες.

Παχύφυτα υπάρχουν σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης αλλά σε ορισμένες περιοχές παρατηρείται μεγαλύτερη εμφάνιση πολλών διαφορετικών ενδημικών ειδών. Ειδικότερα στην Ευρώπη, παρατηρούνται αρκετά ενδημικά είδη παχύφυτων, κυρίως σέδο και αιώνιο. 

Τα παχύφυτα μπορούν να αναπτύσσονται από τις άγονες πεδιάδες μέχρι και εντυπωσιακά υψηλό υψόμετρο, στις πλαγιές βουνών όπου οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα αντίξοες. Γενικότερα, τα παχύφυτα προέρχονται από ξερές άγονες περιοχές όπου η βροχή είναι σπάνια. Ετσι, τα φυτά έπρεπε να αναπτύξουν την ικανότητα να αποθηκεύουν νερό στα φύλλα τους ώστε να μπορούν να συντηρούνται για πολύ καιρό, μέχρι να έρθει η επόμενη βροχή. Αυτός ο κανόνας βέβαια έχει πάμπολλες εξαιρέσεις καθώς κάποια είδη παχυφύτων ενδημούν σε περιοχές όπου η μέση βροχόπτωση είναι αρκετά υψηλή. 

Το μεγάλο ατού των παχυφύτων είναι η μεγάλη τους προσαρμοστικότητα σε διαφορετικές συνθήκες. Πολλά από αυτά τα παχύφυτα έχουν μεταφερθεί σε περιοχές όπου οι συνθήκες είναι τελείως διαφορετικές από το φυσικό τους περιβάλλον έχουν όμως προσαρμοστεί και αποτελούν πλέον μέρος της τοπικής χλωρίδας. Αυτή η δυνατότητα προσαρμογής μας επιτρέπει να καλλιεργούμε παχύφυτα σε οποιοδήποτε σχεδόν σημείο, από τα περβάζια των παραθύρων μας και τα μπαλκόνια μας μέχρι και μέσα σε θερμοκήπια, σε τελείως διαφορετική ποιότητα χώματος / θερμοκρασίας / υγρασίας. 

Tα παχύφυτα είναι εύκολα και όμορφα φυτά για το σπίτι. Εκτός του ότι προσαρμόζονται εύκολα είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά και σχεδόν απρόσβλητα από ασθένειες και έντομα.

Πού μπορώ να καλλιεργήσω παχύφυτα;

Λόγω της προσαρμοστικότητας που αναφέραμε, οι πιθανές χρήσεις των παχυφύτων είναι πολλές. Ας δούμε μερικές από αυτές.

Τα παχύφυτα αποτελούν μία πολύ καλή λύση για το σπίτι, ειδικά αν δεν έχετε πολύ χώρο στη διάθεσή σας. Καθώς χρειάζονται μικρά γλαστράκια με ελάχιστο χώμα και η ανάπτυξή τους είναι ιδιαίτερα αργή, ένας τόσο μικρός χώρος όπως ένα περβάζι παραθύρου μπορεί να φιλοξενήσει αρκετά διαφορετικά φυτά και μάλιστα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επιπλέον μία μικρή ρηχή στρογγυλή γλάστρα μπορεί να φιλοξενήσει πολλά παχύφυτα και μπορείτε να διαλέξετε διαφορετικές ποικιλίες για να πετύχετε όμορφους συνδυασμούς μεγεθών, σχημάτων και χρωμάτων.

Μπορείτε να καλλιεργήσετε παχύφυτα ακόμα και μέσα σε μεγάλα φαρδιά ποτήρια του ουίσκυ ή στρογγυλά βάζα π.χ. από γλυκά. Σ΄αυτή την περίπτωση που δεν μπορείτε να δημιουργήσετε τρύπες αποστράγγισης στρώστε στον πάτο του ποτηριού 2-5 εκατοστά λεπτό χαλίκι, ανάλογα με το μέγεθος του ποτηριού, που μπορεί να είναι σε στρώματα διαφορετικών χρωμάτων για μία όμορφη εμφάνιση. Από πάνω στρώστε ένα στρώμα άμμου και μετά την άμμο, ελαφρύ χώμα με τύρφη και περλίτη σε στρώμα περίπου 5 εκατοστών, φυτέψτε το φυτό στο χώμα και προσθέστε άλλη μία στρώση 2 εκατοστών λεπτής άμμου. Ποτίζετε τα φυτά σε τέτοιου είδους «γλάστρες» πολύ, μα πολύ αραιά. Ενας συνδυασμός από λίγα τέτοια πρωτότυπα γλαστράκια είναι πολύ όμορφη ιδέα για περβάζια και μικρά τραπεζάκια.

Τα περισσότερα παχύφυτα αναπτύσουν οριζόντιες ρίζες και γι΄αυτό δεν χρειάζονται βαθιές γλάστρες. Οι ρηχές πλατιές γλάστρες είναι μάλλον οι καταλληλότερες. Αν οι ρίζες των φυτών δεν φτάνουν σε όλο το βάθος του χώματος, το χώμα που βρίσκεται στο βάθος της γλάστρας θα μένει συνεχώς υγρό και θα μουχλιάσει. Τα γλαστράκια-πιάτα που χρησιμοποιούνται συνήθως για μπονζάϊ είναι ιδανικά για τα παχύφυτα που μοιάζουν με «αγκινάρες» όπως οι εχεβέριες.

Πολλές ποικιλίες μπορούν να καλλιεργηθούν στις βεράντες μας (ανάλογα με την ποικιλία), σε γλάστρες ή κρεμαστά καλάθια, ακόμα και στο χώμα μεγάλων γλαστρών με άλλα ψηλά φυτά σαν κάλυψη εδάφους. Αρκετά από αυτά τα φυτά (όχι όμως όλα) μπορούν να αντέξουν με ευκολία ακόμα και τον πιο σκληρό χειμώνα χωρίς να χρειαστεί να τα μεταφέρετε μέσα στο σπίτι.

Στον κήπο, αποτελούν ιδανική λύση για φτωχά εδάφη και ιδανική συντροφιά για τα κακτοειδή σε βραχόκηπους. Βεβαίως η ανάπτυξή τους στο χώμα του κήπου, όσο κακής ποιότητας κι αν είναι, είναι πιο γρήγορη απ΄ότι στις γλάστρες. Ανεξάρτητα από την ποιότητα του χώματος με την οποία δεν χρειάζεται να ασχοληθείτε, είναι πολύ σημαντικό το όποιο χώμα να έχει άριστη αποστράγγιση.

Πώς θα περιποιηθώ τα παχύφυτα;

Τα παχύφυτα χρειάζονται άφθονο φως και ορισμένες ποικιλίες αντέχουν το απευθείας ηλιακό φως, όμως σαν γενική οδηγία καλό είναι να τους δίνετε φιλτραρισμένο φως καθώς η μεγάλη περιεκτικότητα τους σε νερό μπορεί να κάνει τα φύλλα τους να «βράσουν» με τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού.

Τα παχύφυτα έχουν κύκλους ανάπτυξης και κύκλους ξεκούρασης που εναλλάσσονται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου ανεξάρτητα από τις εποχές. Σαν σημείο αναφοράς και μόνο, στο δικό μας κλίμα η πιο έντονη ανάπτυξη παρατηρείται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού καθώς τα παχύφυτα αντέχουν σε θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 40°C, αν και η ιδανική θερμοκρασία είναι χαμηλότερη. Το χειμώνα καλό θα ήταν η θερμοκρασία να μην πέφτει κάτω από τους 6-8°C αν και πολλά από τα παχύφυτα δεν θα καταστραφούν ακόμα κι αν η θερμοκρασία πλησιάσει τους 0°C με την προϋπόθεση ότι δεν τα ποτίζετε καθόλου σε αυτή την περίοδο κρύου ώστε να επιβραδυνθεί η ανάπτυξή τους και να πέσουν σε νάρκη. Αυτό που θα πρέπει να αποφύγουμε είναι να παγώσει το χιόνι ή η υγρασία πάνω στα φυτά και στο χώμα της γλάστρας τους γιατί ως αποτέλεσμα θα παγώσει και το νερό που περιέχεται στα φύλλα τους. Προστατέψτέ τα λοιπόν από το χιόνι και τον πάγο.

Αν και το αναφέραμε ήδη παραπάνω, επισημαίνουμε ότι είναι βασικό τα παχύφυτα να έχουν άριστη αποστράγγιση και το χώμα τους να μην μένει υγρό. Αναφέραμε ήδη ότι δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις στην ποιότητα του χώματος, όταν όμως ετοιμάζετε χώμα για τις γλάστρες τους προσθέστε αρκετή άμμο, τύρφη και περλίτη και οπωσδήποτε βάλτε χαλίκι στη βάση της γλάστρας για να εξασφαλίσετε άριστη αποστράγγιση. 

Το πότε θα αλλάξετε γλάστρα θα εξαρτηθεί από την ανάπτυξη του φυτού σας και μόνο. Τα παχύφυτα είναι συνήθως βαριά φυτά εξαιτίας της περιεκτικότητας των φύλλων τους σε νερό, με αποτέλεσμα οι μικρές γλάστρες να αναποδογυρίζουν εύκολα από το βάρος. Όταν χρειαστεί να αλλάξετε γλάστρα επιλέξτε το αμέσως μεγαλύτερο νούμερο και μην ποτίσετε τα φυτά για 3-4 ημέρες μετά την αλλαγή ώστε τυχόν τραυματισμένες ρίζες να έχουν το χρόνο να «αναρρώσουν». 

Εξαιτίας της τόσο μεγάλης διαφοροποίησης των φυτών αυτής της οικογένειας είναι πολύ δύσκολο να δώσουμε γενικές οδηγίες ποτίσματος. Αλλα φυτά χρειάζονται συχνότερο πότισμα κι άλλα σχεδόν καθόλου. Γι΄αυτό θα αναφέρουμε μόνο μερικές γενικές κατευθύνσεις: 

• Ποτίζετε μόνο όταν τα φυτά είναι σε φάση ενεργής ανάπτυξης και μόνο όταν το χώμα είναι στεγνό
• Ποτίζετε πιο συχνά όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλές και αραιότερα τους κρύους μήνες
• Κάθε φορά που ποτίζετε χρησιμοποιείτε άφθονο νερό ώστε το χώμα να βρέχεται σε όλο το βάθος του και όχι μόνο στην επιφάνεια
• Αν αμφιβάλλετε για τον αν πρέπει να ποτίσετε ή όχι, καλύτερα να μην ποτίσετε. Το λιγότερο νερό δεν θα βλάψει τα φυτά σας ενώ το υπερβολικό νερό μπορεί να τα καταστρέψει.
• Παχύφυτα που έχουν χνούδι ή λεπτά μαλακά αγκάθια θα πρέπει να ποτίζονται από κάτω και να μην βρέχονται τα φύλλα τους.
• Σε φάσεις ξεκούρασης (κυρίως το χειμώνα) ποτίζετε πολύ αραιά ή καθόλου. Εδώ βέβαια τόσο το μάτι σας και το ένστικτό σας αλλά και το ίδιο το φυτό θα σας βοηθήσουν να αποφασίσετε αν πρέπει να ποτίσετε.
• Για τα παχύφυτα να θυμάστε το γενικό κανόνα ότι όσο πιο αραιό το πότισμα τόσο το καλύτερο.

Οπου κι αν καλλιεργείτε τα παχύφυτα, λιπαίνετέ τα 2-3 φορές το χρόνο με υγρό λίπασμα το οποίο όμως θα αραιώσετε με περισσότερο νερό από ότι λένε οι οδηγίες της ετικέτας. Διαβάστε τα συστατικά του λιπάσματος και επιλέξτε κάποιο που να έχει μικρότερη περιεκτικότητα σε Ν. Τα λιπάσματα αποτελούνται κυρίως από 3 συστατικά που αναφέρονται ως Ν-Ρ-Κ (Άζωτο - Φωσφόρος - Κάλιο) και είναι απαραίτητα για την σωστή ανάπτυξη των φυτών. Τα συστατικά αναφέρονται με αυτή τη σειρά στις ετικέτες των διαφόρων σκευασμάτων και ως γενική αρχή η μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε Ν βοηθά την ανάπτυξη του φυλλώματος ενώ η μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε Ρ ενισχύει την ανθοφορία.