Μία πρώτη γνωριμία

Αμφιβάλλω αν υπάρχει κάποια άλλη οικογένεια φυτών που να ασκεί περισσότερη γοητεία στον άνθρωπο. Λίγο τα πρωτόγονα ένστικτά μας, λίγο η γοητεία του σπάνιου και του παράξενου, λίγο η πρόκληση του να καταφέρουμε να μεγαλώσουμε ένα τέτοιο φυτό. . . χωρίς αμφιβολία λοιπόν αυτό το αφιέρωμα θα διαβαστεί από πολλούς.

Αν διαβάζετε αυτό το άρθρο από περιέργεια, θέλοντας να γνωρίσετε αυτή τη συναρπαστική οικογένεια φυτών, θα θαυμάσετε για άλλη μία φορά τη σοφία της φύσης.

Αν πάλι το διαβάζετε γιατί έχετε ήδη αποκτήσει κάποιο σαρκοφάγο φυτό, θα βρείτε πολλές χρήσιμες πληροφορίες για την φροντίδα και την περιποίησή του. Μία επισήμανση εδώ, που αφορά όλους, έμπειρους και νέους κηπουρούς: Τα σαρκοφάγα φυτά είναι δύσκολα!

Είναι πολύ απαιτητικά στις συνθήκες περιβάλλοντος και δύσκολα κανείς μπορεί να κρατήσει ένα τέτοιο φυτό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αλλά σιγά μην σας σταματήσει εσάς μία τέτοια προειδοποίηση . . . 

Πάμε λοιπόν να γνωρίσουμε τα σαρκοφάγα φυτά και να θαυμάσουμε την μαγεία της φύσης. Καθώς θα διαβάζετε αυτό το αφιέρωμα, μην ξεχνάτε ότι τα περισσότερα από αυτά τα φυτά απειλούνται με εξαφάνιση καθώς το φυσικό τους περιβάλλον καταστρέφεται από τον άνθρωπο με απίστευτη ταχύτητα. 

Ένα φυτό χαρακτηρίζεται σαρκοφάγο αν ελκύει, παγιδεύει και σκοτώνει έντομα ή άλλες μορφές ζωής. Επίσης, για να είναι σαρκοφάγο, θα πρέπει να «καταναλώνει» και να απορροφά τα θρεπτικά συστατικά από το θύμα του.

Υπάρχουν πολλά μη-σαρκοφάγα φυτά που κάνουν κάποια (αλλά όχι όλα) από τα παραπάνω. Για παράδειγμα, τα λουλούδια ελκύουν έντομα ή πουλιά με σκοπό την μεταφορά γύρης και την γονιμοποίησή τους. Κάποια άλλα φυτά όπως οι ορχιδέες ή τα νούφαρα (κάποια είδη) παγιδεύουν προσωρινά τα έντομα ώστε να εξασφαλίσουν τη γονιμοποίησή τους χωρίς όμως να τα σκοτώνουν.

Επίσης, υπάρχουν άλλα φυτά όπως κάποια είδη της Ibicella που παγιδεύουν και σκοτώνουν έντομα στα φύλλα τους που καλύπτονται από κόλλα αλλά δεν καταναλώνουν το θύμα τους. Για να είναι κάποιο φυτό πραγματικά σαρκοφάγο θα πρέπει να διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά που αναφέραμε, με κυριότερο το να καταναλώνουν τα θύματά τους. 

Τα σαρκοφάγα φυτά στην αλήθεια διαφέρουν πολύ λίγο από κάθε άλλο φυτό. Η διαφορά τους είναι ότι διαθέτουν κάποια «εργαλεία» που τους επιτρέπουν να είναι σαρκοφάγα. Αυτά τα εργαλεία είναι κατ' αρχήν η ικανότητά τους να προσελκύουν τα έντομα, να τα παγιδεύουν, να τα σκοτώνουν, να τα αποσυνθέτουν και στη συνέχεια να απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά που προκύπτουν. 
Τα περισσότερα σαρκοφάγα διαθέτουν ένζυμα που βοηθούν στην αποσύνθεση του θύματος. Αυτά τα ένζυμα είναι ήπια σε ένταση και ουσιαστικά διαλύουν τις πρωτεΐνες στο θύμα. Μην φανταστείτε λοιπόν ότι ένα μυρμηγκάκι που πιάστηκε στις παγίδες μίας Διωναίας θα αρχίσει να αφρίζει και να διαλύεται. Τα φυτά διαθέτουν ένζυμα κι όχι οξέα.

Κάποια άλλα σαρκοφάγα δεν διαθέτουν τέτοια ένζυμα και εξαρτώνται από την παρουσία βακτηριδίων για να τα παράγουν. Το παγιδευμένο θύμα απλώς σαπίζει και το φυτό απορροφά τα προϊόντα της αποσύνθεσης. Κάποια άλλα φυτά χρησιμοποιούν συγκεκριμένα έντομα. Δηλαδή, έντομα που κυκλοφορούν πάνω στο σαρκοφάγο φυτό χωρίς να παγιδεύονται και τρώνε τα θύματα που έχουν πιαστεί στις παγίδες. Στη συνέχεια το σαρκοφάγο φυτό απορροφά τα θρεπτικά στοιχεία από τις ακαθαρσίες των εντόμων. Κάτι παρόμοιο ισχύει και για τις ακαθαρσίες των πουλιών, ορισμένα είδη απορροφούν μεγάλο τμήμα της τροφής τους από τις ακαθαρσίες των πουλιών που πέφτουν μέσα στις παγίδες τους.

Κάθε είδος έχει το δικό του τρόπο για να προσελκύει και να παγιδεύει το θήραμά του. Κάποια σαρκοφάγα έχουν έντονα χρώματα στις παγίδες τους ενώ κάποια άλλα έχουν έντονο άρωμα. Κάποια από αυτά έχουν κολλώδεις ουσίες στην επιφάνειά τους, ενώ κάποια άλλα γλιστρούν τόσο που το έντομο καταλήγει μέσα στην παγίδα.

Άλλα έχουν τέτοιο σχήμα ανατομικά που ένα έντομο που θα παρασυρθεί και θα μπει μέσα στην παγίδα δεν μπορεί να ξαναβγεί, διαθέτουν επίσης τριχίδια που εμποδίζουν την διαφυγή του και έτσι το θύμα είναι καταδικασμένο. Και βέβαια μην ξεχνάμε τα σαγόνια που κλείνουν γύρω από το θύμα ή τις ναρκωτικές ουσίες που το ακινητοποιούν.

Κάποια άλλα είδη σαρκοφάγων έχουν τις παγίδες τους βυθισμένες μέσα στο νερό όπου και τρέφονται από το γόνο των ψαριών, τα αυγά των κουνουπιών και άλλες μικροσκοπικές υδρόβιες μορφές ζωής. Αντίθετα, τα είδη που έχουν τις παγίδες τους εκτός νερού τρέφονται με ιπτάμενα και έρποντα έντομα, όπως μυγάκια, σφήκες, πεταλούδες, αράχνες ή μυρμήγκια. Σε σπάνιες περιπτώσεις, αν τα φυτά έχουν φτάσει σε μεγάλο μέγεθος (στο φυσικό τους και μόνο περιβάλλον), έχουν παγιδευτεί και μικρά σπονδυλωτά ζώα όπως αρουραίοι και πουλιά. Υπό κανονικές συνθήκες, οποιοδήποτε τέτοιου μεγέθους σπονδυλωτό ζώο, θα μπορούσε να ξεφύγει από την παγίδα των φυτών αλλά πιθανότατα πρόκειται για ζώα που ήδη είναι εξασθενημένα από ασθένειες ή τραυματισμούς και θα πέθαιναν έτσι κι αλλιώς ακόμη κι αν δεν έπεφταν θύματα των σαρκοφάγων. Τα βατράχια αποτελούν συχνότερα τροφή για τα φυτά, όμως και αυτά είναι σπάνιες εξαιρέσεις.

Πριν περάσουμε στις οδηγίες καλλιέργειας σαρκοφάγων φυτών, θα ήθελα να επισημάνω ότι κατά καιρούς έχουν γυρισθεί πολύ εντυπωσιακά ντοκιμαντέρ για τα σαρκοφάγα φυτά. Οσοι λοιπόν τυχεροί έχετε πρόσβαση σε κανάλια όπως το National Geographic ή το Discovery, μην χάσετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε τέτοια ντοκιμαντέρ ώστε να δείτε στην «πράξη» τον τρόπο που αυτά τα φυτά παγιδεύουν τα θύματά τους. Οι εικόνες είναι πραγματικά εντυπωσιακές και αξίζει τον κόπο να τις παρακολουθήσετε.

Μαίρη Υφαντή