Οι ορχιδέες αποτελούν σαγηνευτικά εξωτικά φυτά. Το να μάθουμε να τις φροντίζουμε αποτελεί μία πρόκληση όπως και το να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τα βασικά τους είδη. Όποιος ασχοληθεί με τις ορχιδέες είναι σίγουρο ότι θα τις εντάξει με χαρά στα φυτά που στολίζουν το χώρο του και δεν θα τις αποχωριστεί ποτέ. Ας μάθουμε λοιπόν πώς να τις περιποιηθούμε.

Φροντίδα

Οι ορχιδέες δεν είναι τα υπερευαίσθητα, δύσκολα φυτά που οι περισσότεροι πιστεύουμε ότι είναι. Δεν είναι τυχαίο ότι αποτελούν ίσως τη μεγαλύτερη ομάδα φυτών στη γη, σε αντίθεση με την εντύπωσή μας ότι πρόκειται για σπανιότατα φυτά που απλώς εισάγονται από εξωτικούς προορισμούς. Όπως και τα άλλα φυτά που καλλιεργούμε στο σπίτι μας μπορούν να τα καταφέρουν εφόσον καλύψουμε τις βασικές τους ανάγκες. Οι ορχιδέες δεν είναι αποκλειστικά φυτά θερμοκηπίου, έχουν βέβαια κάποιες ιδιαίτερες απαιτήσεις και δεν ανήκουν στα φυτά που μπορούμε να παραμελήσουμε όμως όποιος μπορεί να φροντίσει και να καλλιεργήσει οποιοδήποτε φυτό εσωτερικού χώρου, σίγουρα έχει το απαιτούμενο μεράκι για να φροντίσει και τις ορχιδέες. Κάποια είδη ορχιδέας είναι πιο εύκολα από άλλα και γι' αυτό προσφέρονται σαν πρώτη προσπάθεια για τους μη έχοντες εμπειρία σε αυτά τα φυτά. 

Θα περιγράψουμε τις γενικές οδηγίες περιποίησης για τις ορχιδέες ενώ στη συνέχεια του άρθρου θα αναφερθούμε στα διαφορετικά είδη αναφέροντας τις τυχόν ιδιαίτερες απαιτήσεις τους και θα επισημάνουμε τα είδη που προσφέρονται για τους αρχάριους. 
Η βασικότερη παράμετρος που θα πρέπει να έχετε στο μυαλό σας είναι ότι δεν θα πρέπει να ανησυχείτε και να προσπαθείτε να δημιουργήσετε συνθήκες τροπικού δάσους (όπως το φαντάζεται ο καθένας μας) καθώς τα υβρίδια που θα αγοράσετε και θα καλλιεργήσετε είναι πιο ανθεκτικά απ' ότι τα φυτά που αναπτύσσονται στη φύση. Επίσης οι ορχιδέες έχουν πολύ μα πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής, κάτω από ιδανικές συνθήκες, τα φυτά αυτά μπορούν να ζήσουν περισσότερα χρόνια κι από τους ιδιοκτήτες τους.

Τα ίδια τα φυτά θα σας βοηθήσουν καθώς οι ορχιδέες σας δεν θα ντραπούν να σας δείξουν και μάλιστα άμεσα, αν τους αρέσει το περιβάλλον που δημιουργήσατε ή όχι. Όπως τα μάτια των ανθρώπων είναι ο καθρέπτης της ψυχής τους, τα φύλλα τους είναι ο καθρέφτης της υγείας τους. Παρατηρώντας τις λοιπόν συχνά και προσεκτικά θα μπορέσετε να διαφοροποιήσετε τις συνθήκες και να λύσετε έγκαιρα τυχόν προβλήματα. Και βέβαια πάντα υπάρχει αυτό το μυστήριο που κανείς δεν έχει καταφέρει ακόμη να λύσει. Κάποιοι καλλιεργούν τα ίδια φυτά με εσάς, στα πιο απίθανα μέρη με την απόλυτα ελάχιστη φροντίδα και τα φυτά τους θαυματουργούν ενώ εσείς περνάτε ατελείωτες ώρες φροντίδας για τα ίδια ακριβώς φυτά, με τα καλύτερα λιπάσματα και το καλύτερο δυνατό χώμα και τα φυτά σας απλώς επιζούν. . . σε όλους έχει συμβεί, μην απελπίζεστε. Απλώς δοκιμάστε τις δυνάμεις σας και δείτε πόσο σας συμπαθούν και σας ταιριάζουν οι ορχιδέες αλλά και κάθε καινούργιο φυτό που θα αποκτήσετε.

Γλάστρες

Διαλέξτε όμορφες μικρές γλάστρες, πήλινες κατά προτίμηση ή διάφανα γυάλινα δοχεία που να έχουν τρύπες αποστράγγισης. Οι πήλινες γλάστρες είναι προτιμότερες γιατί ο πηλός επιτρέπει στο χώμα να στεγνώνει πιο γρήγορα και ο αερισμός των ριζών είναι καλύτερος.

Οι ορχιδέες δεν αναπτύσσονται σε χώμα αλλά σε πέτρες, χαλίκι, κομμάτια φελλού, ξύλο, και τύρφη. Το μείγμα που θα χρησιμοποιήσετε θα πρέπει να επιτρέπει στις ρίζες να αναπνέουν εύκολα και να μεγαλώνουν χωρίς εμπόδια. Τα υλικά αυτά, είτε μόνα τους είτε σε ειδικούς συνδυασμούς για ορχιδέες, μπορείτε να τα προμηθευτείτε σε οποιοδήποτε οργανωμένο φυτώριο ή κέντρο κήπου ή ακόμα και να τα φτιάξετε μόνοι σας. Να έχετε στο νου σας ότι υλικά που αποτελούνται από μικρά κομματάκια μένουν υγρά για περισσότερο ενώ όσα αποτελούνται από μεγαλύτερα ή μεγάλα κομμάτια στεγνώνουν γρηγορότερα. Για να είστε πιο ασφαλείς, επιλέξτε τα μεγαλύτερα.

Αλλαγή γλάστρας θα πρέπει να γίνεται κάθε 2-3 χρόνια και μόνο όταν τα φυτά μεγαλώσουν δυσανάλογα με το μέγεθος της γλάστρας. Κατά την αλλαγή γλάστρας μπορείτε να πολλαπλασιάσετε τα φυτά με διαίρεση των ριζών την οποία όμως θα κάνετε με ιδιαίτερη προσοχή.

Φωτισμός

Οι περισσότερες ορχιδέες χρειάζονται λαμπερό, φιλτραρισμένο φως με ιδανικό προσανατολισμό την ανατολή ή το νότο. Όπως όλα τα ανθοφόρα φυτά, χρειάζονται άφθονο φως που ενισχύει την ανθοφορία τους όμως κάποιες ώρες (έστω και λίγες) στο σκοτάδι είναι απαραίτητες για τη συνολική ανάπτυξη και υγεία του φυτού. Μην τοποθετείτε τις γλάστρες σας σε σημεία όπου υπάρχει φως όλο το 24ωρο, και λέγοντας φως εδώ εννοούμε και το τεχνητό φως, γιατί το φυτό σας θα αποσυντονιστεί, δεν θα ανθίσει και ίσως να κινδυνέψει.

Παρατηρείστε τα φύλλα της ορχιδέας σας αν αμφιβάλλετε για την επάρκεια του φωτισμού, θα σας δώσουν χρήσιμες ενδείξεις. Το χρώμα του υγιούς φυλλώματος είναι ανοιχτό πράσινο στον τόνο που έχει το γκαζόν. Αν παρατηρήσετε κάποιες κηλίδες χρώματος σαν φακίδες ή το πράσινο σκουρύνει λίγο, το φυτό σας δέχεται τη μέγιστη ποσότητα φωτός που μπορεί να ανεχθεί. Αυτή είναι και η ιδανική ποσότητα για να εξασφαλίσετε καλή ανθοφορία.

Αν αντίθετα τα φύλλα ξεθωριάσουν και αρχίσουν να κιτρινίζουν, το φυτό σας θέλει λιγότερο φως. Αν δείτε μεγάλες καφέ ξερές κηλίδες πάνω στα φύλλα τότε απλώς το φυτό σας έπαθε έγκαυμα από τον ήλιο και πρέπει να το μετακινήσετε σε πιο σκιερό σημείο. Φύλλα που γίνονται πολύ σκούρα πράσινα, το φυτό χρειάζεται περισσότερο φως για να αναπτυχθεί. Σε αυτή την περίπτωση το φυτό θα επιβιώσει χωρίς προβλήματα αλλά δεν θα ανθίσει.

Θερμοκρασία

Η ιδανική θερμοκρασία για τα περισσότερα είδη είναι μεταξύ 15-27°C κατά τη διάρκεια της ημέρας και μεταξύ 11-15°C τη νύχτα. Η διαφοροποίηση της θερμοκρασίας μεταξύ ημέρας και νύχτας, δηλαδή χαμηλότερη θερμοκρασία τη νύχτα, είναι ο παράγοντας που ενισχύει την ανθοφορία των φυτών. Μην εκθέτετε τις ορχιδέες σε ακραίες θερμοκρασίες, είτε ζέστη είτε κρύο και μην τις τοποθετείτε σε επαφή με τα τζάμια γιατί μπορεί να ελέγχετε την εσωτερική θερμοκρασία αλλά η επαφή με τα τζάμια ουσιαστικά μεταφέρει στα φυτά σας την θερμοκρασία που επικρατεί έξω από το σπίτι σας.

Υγρασία

Οι ορχιδέες χρειάζονται άφθονη υγρασία. Τοποθετήστε τις γλάστρες σε δίσκο με χαλίκι που θα διατηρείτε πάντοτε υγρό χωρίς όμως οι γλάστρες σας να πατούν μέσα στο νερό και ψεκάζετε καθημερινά ή όσο συχνότερα μπορείτε με νερό νωρίς το πρωί. Η υγρασία εκτός του ότι είναι ευεργετική για το φυτό σας απομακρύνει και τον κίνδυνο να προσβληθεί από τετράνυχο αλλά βεβαιωθείτε ότι τα φύλλα αερίζονται σωστά ώστε να μην σαπίσουν.

Για να μην αγχωθείτε, να επισημάνουμε ότι η υγρασία που εμπειρικά είναι αρκετή για τα υπόλοιπα φυτά του χώρου σας είναι συνήθως ικανοποιητική και για τις ορχιδέες.

Πότισμα

Μία φορά την εβδομάδα επαρκεί για τις περισσότερες τουλάχιστον ορχιδέες. Κάποιες ποικιλίες θέλουν συχνότερο πότισμα κυρίως την περίοδο ανθοφορίας. Σε όλες όμως τις ποικιλίες αφήνετε το χώμα να στεγνώσει εντελώς πριν ξαναποτίσετε. Ιδανικά χρησιμοποιείστε νερό βροχής που είναι απαλλαγμένο από χημικά πρόσθετα αν και βέβαια κανείς μπορεί να έχει πολλές ενστάσεις για την ποιότητα του βρόχινου νερού στις μεγάλες πόλεις. Θα ήταν χρήσιμο πάντως αν χρησιμοποιείτε νερό βρύσης να το αφήνετε για λίγη ώρα στο δοχείο του πριν το χρησιμοποιήσετε. Η καλύτερη μέθοδος να ποτίσετε τις ορχιδέες είναι βυθίζοντας τη γλάστρα σας σε λεκάνη ή κουβά που περιέχει χλιαρό (όχι κρύο) νερό, αφήστε την για λίγα λεπτά να τραβήξει όσο νερό χρειάζεται ώστε να βραχεί καλά όλο το "χώμα" της και μετά αφήστε τη να στεγνώσει και να βγάλει το επιπλέον νερό. 

Ποτέ μην αφήνετε την ορχιδέα σας να πατάει σε νερό, αδειάζετε ανελιπώς το πιατάκι της γλάστρας σας γιατί το σάπισμα των ριζών συμβαίνει πολύ γρήγορα και είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να δολοφονήσετε το φυτό σας. Γενικά, είναι προτιμότερο η ορχιδέα σας να διψάσει παρά να πνιγεί και μην πιτσιλάτε τα λουλούδια όταν ποτίζετε γιατί αυτό περιορίζει τη διάρκειά τους.

Λίπανση

Χρησιμοποιείτε πάντα λίπασμα για ανθοφόρα φυτά, υγρό, σε ποσότητα ίση με ? ή ½ της δόσης που αναγράφεται στην ετικέτα και χορηγείστε με τον ίδιο τρόπο που ποτίζετε τα φυτά σας. Το φυτό σας θα σας δείξει πόσο συχνά χρειάζεται λίπανση, μία φορά το μήνα είναι συνήθως αρκετή, ενώ το χειμώνα θα πρέπει να λιπαίνετε αραιότερα. Όταν ετοιμάζετε την αραίωση έχετε στο νου σας τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύσσεται το φυτό σας, γενικά τα φυτά που μεγαλώνουν σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού έχουν μικρότερη ανάγκη λίπανσης. Μία φορά κάθε 4-6 μήνες βάλτε τη γλάστρα στη μπανιέρα σας και κάντε της ένα βαθύ πότισμα με το "τηλεφωνάκι" του ντους σας ώστε να ξεπλυθεί το χώμα από τυχόν άλατα που έχουν συγκεντρωθεί μέσα στη γλάστρα σας.

Στον κήπο και τη βεράντα 

Κάποιες ποικιλίες μπορούν να καλλιεργηθούν σε εξωτερικό χώρο, μάλιστα αυτές οι ποικιλίες είναι από τις πιο εντυπωσιακές και εξωτικές. Βασική προϋπόθεση είναι η περιοχή σας να μην έχει χιόνι και παγωνιά γιατί οι ορχιδέες σας θα καταστραφούν. Τα φυτά στη βεράντα σας μπορούν να μετακινηθούν μέσα στο σπίτι για το χειμώνα και να τα ξαναβγάλετε έξω την άνοιξη αλλά τα φυτά στον κήπο δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα γι' αυτό επιλέξτε σημεία που προστατεύονται από τον καυτό μεσημεριανό ήλιο, τον αέρα και την δυνατή βροχή. 
Και για τα φυτά που καλλιεργούνται έξω ισχύουν λίγο πολύ οι ίδιες οδηγίες με τα φυτά εσωτερικού χώρου αν και στον κήπο θα πρέπει να βασιστείτε σε ότι σας δίνει η φύση καθώς δεν μπορείτε δυστυχώς να ελέγξετε τις καιρικές συνθήκες. Είναι βασικό λοιπόν για να τα καταφέρετε, να επιλέξετε φυτά που να απαιτούν συνθήκες παρόμοιες με αυτές που συνήθως επικρατούν στον κήπο σας.

Ανθοφορία

Οι ορχιδέες, τουλάχιστον τα πιο δημοφιλή είδη, ανθίζουν το χειμώνα και την άνοιξη αλλά μπορείτε να συναντήσετε ανθισμένες ορχιδέες σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, κάποιες ποικιλίες ανθίζουν μία φορά το χρόνο, άλλες περισσότερες και κάποιες άλλες σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Το άρωμα ορισμένων φυτών είναι τόσο δυνατό που μπορεί να κατακλύσει ολόκληρη τη γειτονιά σας ενώ άλλες δεν μυρίζουν καθόλου. Συνήθως τα πιο εντυπωσιακά άνθη είναι αυτά που δεν μυρίζουν, καθώς βασίζονται στα σχήματα και τα χρώματά τους για να προσελκύσουν τα έντομα που θα τα γονιμοποιήσουν.

Τα άνθη, ανάλογα με τον τύπο και τις συνθήκες ανάπτυξης του φυτού, μπορούν να διατηρηθούν από μία έως και τέσσερις εβδομάδες με εξαίρεση την ποικιλία Φαλαινόψις της οποίας τα άνθη διαρκούν από έναν έως και τρεις μήνες.

Εντομα και Ασθένειες

Γενικά οι ορχιδέες δεν είναι ευπρόσβλητες στα συνήθη έντομα και τις ασθένειες που προσβάλλουν τα φυτά του κήπου και του σπιτιού μας. Ο λόγος είναι ότι τα φυτά αυτά κατά βάσει ανήκουν σε διαφορετικά σημεία του κόσμου και άρα αποτελούν κάτι εντελώς ξένο για τα συνήθη έντομα του κλίματός μας και τα καλλιεργούμε κυρίως μέσα στο σπίτι οπότε είναι πιο προστατευμένα απ' ότι τα φυτά στο μπαλκόνι ή στον κήπο μας.

Αυτό δυστυχώς δεν σημαίνει ότι οι ορχιδέες είναι απρόσβλητες. Τα κοκκοειδή μπορούν να αποτελέσουν πρόβλημα και για τις ορχιδέες και καθώς είναι ιδιαίτερα συχνά σε άλλα δημοφιλή φυτά, καλό θα ήταν να τις ελέγχετε συχνά για να εντοπίσετε τυχόν πρόβλημα έγκαιρα, ειδικά με την ποικιλία Φαλαινόψις που φαίνεται να είναι πιο ευαίσθητη στα κοκκοειδή από ότι άλλες ποικιλίες ορχιδέας.

Είναι πιθανόν οι ορχιδέες σας να προσβληθούν και από θρίπες ή τετράνυχο αν και αυτό είναι αρκετά σπάνιο. Σε όλες τις περιπτώσεις λάβετε αμέσως μέτρα ώστε να προλάβετε την εξάπλωση των εντόμων που είναι ταχύτατη. Μπορείτε να αγοράσετε ειδικά σκευάσματα από τα φυτώρια, ανάλογα με το πρόβλημα, αναφέροντας πάντα στον πωλητή ότι θα τα χρησιμοποιήσετε σε ορχιδέες ή να δοκιμάσετε τις παρακάτω πρακτικές "συνταγές":

· Μείγμα από χλιαρό νερό και μπλε οινόπνευμα (3 μέρη νερό και 1 μέρος οινόπνευμα) στο οποίο θα προσθέσετε λίγες σταγόνες υγρού απορρυπαντικού πιάτων και με αυτό θα ψεκάσετε τα φυτά σας. Θα πρέπει να φροντίσετε ώστε να ψεκάσετε και την κάτω πλευρά των φύλλων όπου συνήθως εγκαθίστανται οι ενοχλητικοί επισκέπτες.

· Σε ένα λίτρο νερό, προσθέστε τρία κουταλάκια υγρού απορρυπαντικού πιάτων και 3 ασπιρίνες με βιταμίνη C (κυκλοφόρησαν πρόσφατα στα φαρμακεία). Ψεκάστε όπως και παραπάνω.

Επίσης, αν τα φυτά σας δεν έχουν καλό αερισμό πιθανόν να αναπτυχθούν παθογόνοι μύκητες που θα κάνουν τα φύλλα τους και τις ρίζες τους να σαπίσουν. Σε αυτή την περίπτωση δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα για να σώσετε το φυτό και φροντίστε να το απομακρύνετε αμέσως ώστε να μην μεταδοθούν οι μύκητες και στις υπόλοιπες ορχιδέες σας.

Λοιπόν;
Πιστεύετε ακόμη ότι δεν μπορείτε να τα καταφέρετε; Γνωρίσαμε λίγο καλύτερα τις ορχιδές και αν δεν τις έχετε ήδη ερωτευτεί σίγουρα τις έχετε συμπαθήσει. 
Χαρείτε τις χωρίς φόβο, αγνοείστε τις φήμες που λένε ότι είναι πολύ δύσκολα φυτά γιατί τώρα καταρρίψαμε αυτό τον μύθο και ξέρετε καλά πώς δεν είναι αλήθεια. 
Σας καλωσορίζουμε στον πανέμορφο κόσμο τους και σας ευχόμαστε καλή επιτυχία με την πρώτη σας ορχιδέα!

Μαίρη Υφαντή