Η ιστορία της Τουλίπας. Μύθος, πάθος και τζόγος. (Από τον Αστέριο Γουλάρα)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην ιστορία οι Ολλανδοί θα μείνουν για το πάθος τους για τις τουλίπες. Μετά από 400 χρόνια υπάρχει ακόμα μια υπομονετική σχέση αγάπης. Από τότε που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Ολλανδία το 1593, η τουλίπα έχει γίνει ένα σύμβολο για τη χώρα. Ρωτήστε οποιονδήποτε, οπουδήποτε, να σας πει κάτι που είναι χαρακτηριστικό της Ολλανδίας και η απάντησή του θα περιλαμβάνει τουλίπες, μύλους, και ξύλινα παπούτσια συνήθως με αυτή τη σειρά.

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ ΤΟΥΛΙΠΑΣ

Από το 1600 η καλλιέργεια της τουλίπας είναι μια κύρια σοδιά για αυτή την επίπεδη χώρα, που είναι τοποθετημένη δίπλα στη Βόρεια θάλασσα στη Βόρεια Ευρώπη. Σήμερα σχεδόν οι μισοί από τους 47150 αγρούς της Ολλανδίας στους οποίους φυτεύονται βολβοί είναι φυτεμένοι με βολβούς τουλίπας. Άλλοι βολβοί που συναγωνίζονται σε ποσότητα τις τουλίπες είναι τα λίλια, οι γλαδιόλες, οι νάρκισσοι και τα ζουμπούλια. 

Κάθε χρόνο περίπου 3 δισεκατομμύρια βολβοί τουλίπας παράγονται στην Ολλανδία, από αυτές το 2/3 εξάγονται και οι υπόλοιπες διατίθενται στην εσωτερική αγορά. Οι περισσότερες από αυτές χρησιμοποιούντα για την παραγωγή φυτών σε γλάστρα και κομμένων λουλουδιών. Οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας βολβών τουλίπας και ακολουθούν η Ιαπωνία και η Γερμανία. 

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΛΙΠΑΣ

Υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι οι τουλίπες και οι άλλοι βολβοί είναι ιθαγενή της Ολλανδίας, που μεγαλώνουν άγρια σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. Αλλά η αλήθεια είναι ότι σχεδόν κανένας βολβός δεν είναι ιθαγενής σε αυτό το μέρος του κόσμου.

Για τη προέλευση της τουλίπας κοιτάμε στη Κεντρική Ασία. Ο πραγματικός τόπος καταγωγής τους είναι στο βουνό Παμίρ Αλάϊ κοντά στο σημερινό Ισλαμαμπάντ, στα σύνορα του Πακιστάν, του Τατζικιστάν και της Κίνας. Από αυτές τις περιοχές εξαπλώθηκαν στη Κίνα και στη Μογγολία. Ένας δεύτερος τόπος καταγωγής τους είναι το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία. Από αυτές τις περιοχές εξαπλώθηκαν σε πολλά μέρη της Ευρώπης. Στη φύση προφανώς δεν υπάρχουν παραπάνω από 150 είδη τουλίπας ιθαγενή στην Ευρώπη.

Μία γνωστή ευρωπαϊκή τουλίπα, η celsiana είναι αυτοφυής στη Βόρεια Γαλλία στη περιοχή γύρω από τη Τουλόν και τις Κάνες. Αυτή η μινιατούρα τουλίπα φυτρώνει ανάμεσα σε πέτρες και ξηρασία. Είναι ορατή μόνο για μια μικρή περίοδο ανάπτυξης και άνθισης νωρίς την άνοιξη. Η άνθιση έχει μικρή διάρκεια και το φυτό τότε επιβιώνει σαν μικρός βολβός κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και το χειμώνα.

ΤΟΥΛΙΠΕΣ ΠΟΥ ΦΥΤΡΩΝΟΥΝ ΣΕ ΟΡΕΙΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Ο φυσικός χώρος ανάπτυξης της τουλίπας είναι οι ορεινές περιοχές. Έχουν βρεθεί να αναπτύσσονται εκεί σε μεγάλο ύψος στα βουνά, που σημαίνει ότι είναι συχνά καλυμμένες με ένα παχύ στρώμα χιονιού κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Αυτό τους προσφέρει μία καλή προστασία από το κρύο. Σε μερικά από αυτά τα είδη το εσωτερικό του χιτώνα είναι καλυμμένο με ένα παχύ τριχωτό στρώμα που δίνει επιπλέον προστασία. 

Αν σκεφτούμε ότι η τουλίπα αναπτύσσεται σε μεγάλα υψόμετρα, είναι αξιοπερίεργο πως οι Ολλανδοί έχουν καταφέρει να τις παράγουν στην επίπεδη και με μηδενικά ύψη χώρα τους που οι χειμώνες της είναι περισσότερο υγροί παρά κρύοι.

Ο ΡΟΛΟΣ ΠΟΥ ΕΠΑΙΞΕ Η ΤΟΥΡΚΙΑ

Σήμερα πολλοί υποστηρίζουν ότι οι τουλίπες κατάγονται από τη Τουρκία. Μόνο ένα μέρος από αυτό είναι αλήθεια. Ένα μικρό ποσοστό από τις τουλίπες που καλλιεργούνται στην Ολλανδία προέρχεται από περιοχές που τώρα θεωρούνται μέρος της Ρωσίας, γύρω από τη Μαύρη θάλασσα και από τις στέπες βόρεια του Καύκασου. Παρ' όλα αυτά το 1500 όταν οι τουλίπες πρωτοεισαχθήκανε στην Ευρώπη, αυτές οι περιοχές άνηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. 

Η ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΟΥΛΙΠΑ

Η πιο φανερή εξήγηση για το πως η τουλίπα πήρε το όνομά της είναι η ομοιότητά της με το τουρμπάνι, ένα είδος καπέλου που φορούν πολλοί άνθρωποι στη Μέση Ανατολή. Το τουρμπάνι επίσης αναφέρεται ως "toliban", στα λατινικά αυτό άλλαξε σε "tulipa". Με λίγη φαντασία τα λουλούδια από μερικές τουλίπες μοιάζουν με τουρμπάνι. Η πραγματική προέλευση της λέξης είναι άγνωστη. 

ΠΑΛΙΕΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

Καθώς η τουλίπα έγινε γνωστή στους Ευρωπαίους βοτανολόγους το 1500, φτιαχτήκανε υπέροχες εικονογραφήσεις με τουλίπες, περιλαμβανόμενης και της φανταστικής Tulipa bononiensis. Το περίεργο είναι ότι σε αυτές οι εικονογραφήσεις περιλαμβάνονταν πάντα κάποιο είδος πεταλούδας, αλλά οι πεταλούδες σπάνια προσγειώνονται στις τουλίπες.

Εξίσου αλλόκοτες, οι διάσημες φλεγόμενες τουλίπες που έγιναν γνωστές ως "Rembrandt tulips" οι οποίες δεν ήταν ένα αγαπημένο θέμα του ζωγράφου, που σπάνια ζωγράφιζε λουλούδια.

400 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥΛΙΠΕΣ

Η Ολλανδική ιστορία της τουλίπας παραδοσιακά αρχίζει το 1593 όταν ο βοτανολόγος Carolus Clusius, o οποίος ήτανε γνωστός για την εργασία του στην Πράγα και στη Βιέννη με φαρμακευτικά βότανα, πήγε στο Leiden της Ολλανδίας για να γίνει αρχιβοτανολόγος του νέου βοτανικού κήπου στο πανεπιστήμιο του Leiden. Αυτός ήταν που φύτεψε τις πρώτες γνωστές τουλίπες στην Ολλανδία, βοηθούμενος από τον Cluyt, έναν ικανότατο βοτανολόγο και φαρμακοποιό από την παλιά πόλη του Delft, νότια της Χάγης.

ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο CLUSIUS

Ο Κάρολος Κλούσιος έζησε από το 1526 μέχρι το 1609, ήταν ένας διάσημος βοτανολόγος της εποχής του. Ανάμεσα στις άλλες δραστηριότητες του απασχολούνταν στον Αυτοκρατορικό φαρμακευτικό βοτανικό κήπο στη Πράγα. Εκεί, και στη Βιέννη, καλλιέργησε όλα τα είδη φυτών. Ανάμεσα σε αυτά τα φυτά ήταν οι τουλίπες που του είχε δώσει ο De Busbecq ο οποίος έζησε από το 1522 μέχρι το 1592. Ο De Busbecq ήταν ο πρέσβης στην αυλή του Σουλτάνου Σουλεϊμάν στην Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Καθώς ήταν εκεί ο De Busbecq απαρίθμησε τις τουλίπες και ήταν ο πρώτος Δυτικός που ανέφερε την ύπαρξή τους σε γνωστά γραπτά.

Ο Κλούσιος έφυγε από τη Βιέννη το 1593 για να πάει στην Ολλανδία, μία χώρα πιο ανεκτική με τα προτεσταντικά θρησκευτικά πιστεύω. Διορίστηκε το 1593 αρχιβοτανολόγος στον κήπο Leiden, τον πρώτο βοτανικό κήπο στη Δυτική Ευρώπη. Πήρε μαζί του ένα μέρος από τη συλλογή του, περιλαμβάνοντας τις τουλίπες του. Τις φύτεψε πίσω από ένα κτίριο του πανεπιστημίου σε ένα κήπο που τότε ήταν ακόμα πολύ μικρός, μόλις 12 τμ. 

Η ΑΡΧΗ ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Ο Κλούσιος κοιτούσε μόνο την επιστημονική αξία του βολβού της τουλίπας. Ήταν πολύ φειδωλός με τους βολβούς και αρνιόταν να τους δώσει ή ακόμη να τους πουλήσει. Παρ' όλα αυτά υπήρχαν κάποιοι οι οποίοι είδαν τη πιθανότητα να βγάλουν λεφτά και ήθελαν να πάρουν μερικούς βολβούς για να τους καλλιεργήσουν και να τους πουλήσουν. Αλλά ο Κλούσιος έμενε αλύγιστος. Δεν έδινε κανένα. Δυστυχώς μερικοί άνθρωποι δεν ξέρουν τι θα πει όχι, στον αιώνα τον άπαντα. Κάποιοι απογοητευμένοι αγοραστές βολβών συνωμότησαν να πληρώσουν έναν ανώνυμο επισκέπτη του κήπου, για να κλέψει ένα μέρος της συλλογής του Κλούσιου. Δηλαδή η αρχή της Ολλανδικής βιομηχανίας τουλίπας, ήταν αποτέλεσμα κλοπής.

Στις αρχές του 1990 για να γιορτάσουν τα 400 χρόνια της άφιξης της τουλίπας στην Ολλανδία, οι κηπουροί του βοτανικού κήπου του Leiden αποκάλυψαν μία αναπαράσταση του αρχικού κήπου του Κλούσιου, σε μια άλλη τοποθεσία μέσα στο κήπο. 

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΤΟΥΛΙΠΕΣ

Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις και ακόμα γίνονται για το ποια είδη τουλίπας ήταν τα πρώτα που φυτεύτηκαν στο Leiden. Γενικά υποθέτουμε ότι δεν ήταν όλα άγρια είδη. Και αυτό γιατί είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι συλλέγανε και διασταύρωναν τουλίπες από την εποχή του Σουλτάνου Σουλεϊμάν ο οποίος έζησε από το 1494 μέχρι το 1566. Είναι πολύ πιθανόν ότι μερικές από αυτές τις Τούρκικες τουλίπες υπήρχαν στη συλλογή του Κλούσιου. 

ΤΟΥΛΙΠΟΜΑΝΙΑ

Η Ολλανδική καλλιέργεια της τουλίπας άρχισε, αργά αλλά σταθερά το 1600, σε πολύ μικρά ιδιωτικά χωράφια. Καλλιέργειες υπήρχαν κυρίως σε περιοχές μεταξύ της Βόρειας Θάλασσας και του Άμστερντάμ. Αυτή η περιοχή ακόμα λέγεται "Bollenstreek". Στην αρχή η τουλίπα ήταν κάτι σπάνιο που μόνο οι πολύ πλούσιοι μπορούσαν να αγοράσουν. Τόσο σπάνιες και τόσο όμορφες ήταν που οι πλούσιοι εκλιπαρούσαν για να τις αποκτήσουν. Οι τουλίπες έγιναν ένα σύμβολο πλούτου και οι πλούσιοι Ολλανδοί, οι Ευρωπαίοι αριστοκράτες και οι νεόπλουτοι έμποροι έπρεπε να τις έχουν! Μία αγοραστική μανία αναπτύχθηκε. 

Μέχρι το 1624 τα πράγματα είχαν εξελιχθεί σε τέτοια τρέλα που μία τουλίπα, Semper augustus μπορούσε να φτάσει σε μια τιμή τόσο ψηλή όσο 1500 σημερινά Δολάρια US, και υπήρχαν μόνο 12 βολβοί για πούλημα! Λίγο αργότερα ένας παρόμοιος βολβός έφτασε τα 2250 σημερινά δολάρια, συν ένα άλογο με άμαξα. 
Τα σημερινά παρτέρια με χιλιάδες φυτεμένους βολβούς θα είχαν εντυπωσιάσει τους τότε παραγωγούς τουλίπας οι οποίοι φύτευαν μία μόνο τουλίπα σε ένα κήπο. 

Οι πιο ακριβές τουλίπες ήταν οι δίχρωμες με διακριτές φλόγες ή σπασμένες ρίγες χρώματος, η κάθε μία με το μοναδικό της σχέδιο. Οι μονόχρωμες δεν ήταν καθόλου στη μόδα.

Σήμερα ξέρουμε ότι οι αρχικές δίχρωμες τουλίπες ήταν μολυσμένες με έναν καταστρεπτικό ιό. Τέτοιοι βολβοί δεν επιτρέπεται να καλλιεργηθούν σήμερα. Αντίθετα γενετικά τροποποιημένες δίχρωμες τουλίπες είναι διαθέσιμες και συνεχίζουν να είναι πολύ δημοφιλείς. 

ΤΟ ΚΡΑΧ ΤΗΣ ΤΟΥΛΙΠΑΣ ΤΟ 1637

Οι πουριτανοί γρήγορα αντιτέθηκαν στην συλλεκτική μανία και τη μεγάλη επιθυμία για ηλίθιες υποθέσεις από τους συλλέκτες. Παρ' όλα αυτά η ασθένεια της τουλίπας συνέχισε να εξαπλώνεται. Αυτή η τρέλα έφτασε στο ζενίθ της μεταξύ 1634 με 1637, τη γνωστή ως περίοδο της τουλιπομανίας.

Αυτή η περίοδος συχνά συγκρίνεται με το κραχ του 1920 και είναι εύκολο να καταλάβεις γιατί. Η αγοραπωλησία τουλίπας έγινε όχι μόνο ένα χόμπι για τους πολύ πλούσιους, άλλα μία δραστηριότητα για όλους τους εμπόρους. Το 1620 οι τουλίπες πουλιόταν ανά βολβό αλλά το 1634 άρχισαν να πουλιούνται σπάνιες ποικιλίες με το βάρος. Δεν είναι παράξενο που οι άνθρωποι επέλεξαν να χρησιμοποιούν τη μονάδα μέτρησης που χρησιμοποιούσαν οι χρυσοχόοι. 

Με τι μανία που είχε εξαπλωθεί, σε σημείο να πουλιούνται βολβοί ενώ ακόμα βρίσκονταν θαμμένοι στο χώμα, είναι σίγουρο ότι κάποιοι αγόραζαν ανύπαρκτους βολβούς και αυτό ενέπνευσε κάποιους καρτουνίστες να δημιουργήσουν αστεία σχέδια. Εδώ φαίνεται και η επιρροή του Hans Christian Anderson στο παραμύθι του "Τα καινούργια ρούχα του Αυτοκράτορα". Το 1637 το εμπόριο της τουλίπας έσβησε. Άνθρωποι που νόμιζαν ότι ήταν πολύ πλούσιοι καταστράφηκαν σε μια νύχτα. 

Παρ' όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η τουλίπα, συνέχισε να είναι το πιο δημοφιλές φυτό για κήπους για πολύ καιρό. Η γοητεία που ασκεί η τουλίπα στους Ολλανδούς και η βιομηχανία της τουλίπας τους οφείλει την ύπαρξή της στη τουλιπομανία.

Αστέριος Γουλάρας