Λαχανόκηπος - Σπόροι: Συλλογή, Αποθήκευση, Σπορά, Μεταφύτευση (Από τον Γιώργο Κωνσταντακόπουλο)

Μία από τις πιο σημαντικές φροντίδες του συνειδητοποιημένου κηπουρού είναι, η συλλογή των σπόρων από τα ίδια του τα λαχανικά ώστε να έχει τη δυνατότητα να τα αναπαράγει εξ υπ’ αρχής σε κάθε νέα καλλιεργητική περίοδο, με εντελώς δικά του μέσα. Βέβαια, πάντα μπορείτε να αγοράσετε σπόρους αλλά και έτοιμα φυτά για μεταφύτευση, από τα ειδικά καταστήματα αγροτικών προϊόντων. Ωστόσο, η παραγωγή των λαχανικών σας από σπόρους που θα έχετε μαζέψει εσείς, θα σας δώσει πιστεύω, τη γεμάτη αίσθηση του ολοκληρωμένου κηπουρού.

Θα δούμε λοιπόν, όλη τη διαδικασία και τα στάδια παραγωγής νέων φυτών από δικούς σας σπόρους, εξετάζοντας τα ακόλουθα σχετικά θέματα :
- Συλλογή σπόρων και αποθήκευση σπόρων 
- Σπορά και σπορεία 
- Μεταφύτευση νέων φυτών

1. Συλλογή σπόρων: Όπως πολύ καλά ξέρετε, η φύση επιλέγει τα πιο εύρωστα και δυνατά μέλη για την διαιώνιση των ειδών. Από αυτόν τον κανόνα δεν εξαιρούνται τα φυτά. Επομένως για να συλλέξετε τους σπόρους σας, θα πρέπει να επιλέξετε τα καλλίτερα και πιο δυνατά φυτά σας τα οποία θα αφήσετε να μεγαλώσουν και να καρπίσουν. Από το χειμωνιάτικο μαρούλι έως την καλοκαιρινή τομάτα, τα φυτά στο τέλος του κύκλου τους καρπίζουν με τον ιδιαίτερο για το καθένα τρόπο. Το μαρούλι θα ανθίσει και θα παράγει ένα απίθανο πλήθος από μικροσκοπικούς σπόρους. Η τομάτα θα ωριμάσει και θα σας δώσει επίσης πάμπολλους σπόρους. Για να συλλέξετε λοιπόν σπόρους καλής ποιότητας, αρκεί να κάνετε τα εξής:

• Σπόροι από φυτά που το φαγώσιμο μέρος τους είναι τα φύλλα (π.χ. μαρούλι, μαϊντανός κ.λ.π): Επιλέξτε δύο-τρία εύρωστα φυτά και αφήστε τα να ολοκληρώσουν τον κύκλο της ανάπτυξής τους. Μαζέψτε τους σπόρους όταν το μπουκέτο θα έχει κιτρινίσει για τα καλά και θα είναι εμφανώς ξερό. Κόψτε το προσεκτικά με ένα ψαλίδι, διπλώστε το σε μία πετσέτα χωρίς χνούδι και τρίψτε το. Ανοίξτε προσεκτικά την πετσέτα και θα δείτε ένα τεράστιο πλήθος μικρών σπόρων. Φυλάξτε τα σε χάρτινα φακελάκια
• Σπόροι από φυτά που το φαγώσιμο μέρος τους είναι ο καρπός (π.χ. Τομάτες, μπάμιες κ.λ.π): Επιλέξτε δυο-τρία εύρωστα φυτά και αφήστε μερικούς καρπούς πάνω σε αυτά να ωριμάσουν. Όταν ο μίσχος του καρπού ξεραθεί, είναι καιρός να μαζέψετε τους σπόρους που υπάρχουν στο εσωτερικό ων καρπών. Ειδικά στην τομάτα, μαζέψτε τους σπόρους όταν ο καρπός θα αρχίσει να ζαρώνει. Στα υπόλοιπα όπως η μπάμια ή η μελιτζάνα, κόψτε τον καρπό και μαζέψτε τους σπόρους όταν ο μίσχος θα έχει ξεραθεί τελείως. Επειδή αυτοί οι σπόροι είναι υγροί, θα πρέπει να τους στεγνώσετε σε μέρος ξηρό και σκιερό πριν τους αποθηκεύσετε σε χάρτινη συσκευασία. 

Θυμηθείτε μία λεπτομέρεια: τα φυτά που έχετε επιλέξει για παραγωγή σπόρων, θα σταματήσετε να τα ποτίζετε όταν θα έχει ωριμάσει καλά ο καρπός, περίπου μία εβδομάδα έως δέκα ημέρες πριν από τη συλλογή.

Φυλάξτε τους σπόρους σας σε σκοτεινό και ξηρό μέρος και μην ξεχάσετε να γράψετε σε κάθε φάκελο το είδος του σπόρου που περιέχει. 

Αν έχετε έναν οικογενειακό λαχανόκηπο και δεν σκοπεύετε να σπείρετε τον θεσσαλικό κάμπο, τότε, ένα μαρούλι παράγει τόσο σπόρο όσος χρειάζεται για τις ανάγκες μιας οικογένειας. Το ίδιο και ένας καρπός τομάτας ή μπάμιας ή μελιτζάνας. 

2. Σπορά και σπορείο: Όταν έρθει ο καιρός για την αναπαραγωγή των φυτών σας, καλό είναι θα έχετε διαμορφώσει ένα σπορείο. Το σπορείο, είναι ένας προστατευμένος χώρος διαμορφωμένος με ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μπορούν να βλαστήσουν οι σπόροι σας και να σας δώσουν νέα φυτά. Ο χώρος που απαιτείται δεν χρειάζεται να είναι μεγάλος. Μπορεί να είναι ένας μικρός χώρος στον κήπο σας, προφυλαγμένος καλά από τον αέρα ή ακόμα μπορεί να είναι μερικά καφάσια τα οποία θα γεμίσετε με χώμα. Πριν σπείρετε, θα πρέπει να προετοιμάσετε το χώμα ως εξής :
• Προσθέστε σε ποσοστό 50% χωνεμένη κοπριά ή κομπόστ.
• Ανακατέψτε το μείγμα πολύ καλά και δουλέψτε το ώστε να γίνει όσο πιο λεπτόκοκκο γίνεται. Αν κοιτάξετε για παράδειγμα το μέγεθος των σπόρων του μαϊντανού, θα καταλάβετε ότι ένας τέτοιος σπόρος αν καταπλακωθεί από ένα μεγάλο σβώλο χώματος δεν θα βλαστήσει ποτέ. 
• Προκειμένου για καφάσια, τοποθετήστε ένα πλαστικό φύλλο το κάτω μέρος για να συγκρατείται το χώμα και κατόπιν γεμίστε τα με το χώμα.
• Ποτίστε το ώστε να βραχεί καλά.

Στη συνέχεια μπορείτε να σπείρετε τους σπόρους σας εφαρμόζοντας την ακόλουθη πρακτική κατά περίπτωση :
• Πολύ μικροί σπόροι (μαρούλι, μαϊντανός κ.λ.π): Πριν τους σπείρετε, ανακατέψτε τους με μία ποσότητα από το ίδιο το χώμα, έτσι ώστε να εξασφαλίσετε ότι θα διασπαρούν ομοιόμορφα στην επιφάνεια του χώματος. Στη συνέχεια απλώστε από πάνω μία πολύ λεπτή στρώση χώματος με το χέρι.
• Μεγάλοι σπόροι (τομάτας, πιπεριάς κ.λ.π) : Κάντε με ένα μολύβι τρύπες βάθους 1-2 εκατοστών και σε απόσταση 5 εκατοστά μεταξύ τους και βάλτε σε κάθε τρύπα από 1 σπόρο. Αν σας φαίνεται κουραστικό, μπορείτε να τους σπείρετε σκορπώντας τους πάνω στο χώμα και κατόπιν με ένα πολύ ελαφρύ ανάδευμα του χώματος να τους ενσωματώσετε σε αυτό.

Όταν ποτίζετε, και μέχρι να βλαστήσουν οι σπόροι, να τοποθετείτε πάνω στο χώμα ένα κομμάτι λινάτσας ή άλλου υφάσματος και να ποτίζετε πάνω σε αυτό με καταβρεχτήρι. Αποφεύγετε έτσι να παρασυρθούν οι σπόροι από το νερό και να ξεριζωθούν. Όταν βλαστήσουν, φροντίστε να ποτίζετε σιγά-σιγά για να μην ξεριζώσετε τα νεαρά φυτά.

Μέχρι να βλαστήσουν οι σπόροι σας και τα φυτά σας να φτάσουν σε ύψος τα 3-5 εκατοστά, το σπορείο σας χρειάζεται προστασία. Αν το έχετε εγκαταστήσει σε χώρο του κήπου σας, φροντίστε να το σκεπάζετε με πλαστικό κάλυμμα έχοντας τοποθετήσει τα κατάλληλα στηρίγματα. 

Αν αντίθετα το έχετε εγκαταστήσει σε καφάσια, μπορείτε να τοποθετήσετε πάνω από κάθε καφάσι ένα γυάλινο σκέπασμα. 

Το σκέπαστρο, προφυλάσσει τα νεαρά φυτά από το κρύο και ταυτόχρονα διατηρεί συνέχεια μία σχετική υγρασία όπως περίπου σε ένα θερμοκήπιο. Ποτίζετε όταν δείτε την υγρασία να πέφτει ή το χώμα να σπάει επιφανειακά και να δημιουργεί χαραμάδες.
Μετά από 10 περίπου ημέρες, θα εμφανιστούν τα νέα φυτά. Όταν βγάλουν 3-4 φυλλαράκια , αφαιρούμε τα καλύμματα και αφήνουμε τα φυτά μας να μεγαλώσουν ελεύθερα, φροντίζοντας πάντα να υπάρχει σχετική υγρασία στο χώμα.

3. Μεταφύτευση: Όταν τα φυτά μας φθάσουν σε ύψος γύρω στα 15 εκατοστά, είναι καιρός να τα μεταφυτεύσουμε στην οριστική τους θέση. Ανάλογα με το είδος, επιλέγουμε και την απόσταση μεταξύ τους. Πιο κοντινή στα μαρούλια πιο μεγάλη στις τομάτες. Στην παρουσίαση ορισμένων φυτών στη συνέχεια των άρθρων μας θα αναφερθούν οι σχετικές λεπτομέρειες για κάθε φυτό χωριστά.

Κατά την οριστική φύτευση :
• Ανοίξτε τις λακκούβες σε τέτοιο βάθος ώστε να χωρούν τα 2/3 του φυτού και να μένει έξω από το χώμα μόνο το 1/3. 
• Αφαιρέστε τα φυτά από το σπορείο σας ένα-ένα με προσοχή και με το απαραίτητο χώμα στις ρίζες του. Αν δεν το καταφέρνετε πάντα αυτό, δεν πειράζει. Δεν είναι λόγος αποτυχίας η γυμνή ρίζα κατά τη μεταφύτευση. 
• Ποτίστε καλά ώστε να ενσωματωθούν οι ρίζες στο χώμα.

Αν ακολουθήσετε όλα τα προαναφερθέντα, θα έχετε δημιουργήσει έναν λαχανόκηπο με δικούς σας σπόρους, ο οποίος δεν θα διαφέρει σε τίποτε από τον αντίστοιχο του χωριού. Είναι πολύ διαφορετικό να πάρετε έτοιμα μικρά φυτά σε γλαστράκια και διαφορετικό να τα δημιουργήσετε εσείς και να τα παρακολουθήσετε να βλαστάνουν να μεγαλώνουν και να κλείνουν πάλι τον κύκλο τους δίνοντάς σας νέους σπόρους. Αν μη τι άλλο, αντιλαμβανόμαστε καλλίτερα τον κύκλο της ζωής και κάνουμε ένα πολύ σημαντικό βήμα στην επαφή μας με τη φύση.