Το νέο προλεταριάτο και η επόμενη επανάσταση

Σύμφωνα με ένα σοφό σχόλιο που διάβασα κάποτε στο Internet: "Στο μέλλον οι ανθρώπινες εργασίες θα διαιρούνται σε δύο κατηγορίες. Σε εκείνες που δίνουν διαταγές σε υπολογιστές και σε εκείνες που λαμβάνουν εντολές από αυτούς." 

Η δήλωση αυτή (όπως όλες οι αφοριστικές εκφράσεις) εμπεριέχει φυσικά μια δόση υπερβολής. Σίγουρα όμως δεν βρίσκεται πολύ μακριά από την πραγματικότητα. 

Από τη μια μεριά, παρατηρούμε πως εμφανίζονται πλέον περισσότερες, αν και λίγες αναλογικά με τον πληθυσμό, εργασίες υψηλής εξειδίκευσης (προγραμματισμός, οικονομική ανάλυση, στατιστική, marketing, χρηματοοικονομικά, system administration κ.λπ.). Οι θέσεις αυτές όμως μπορούν να καλυφθούν μόνο από ανθρώπους με ειδικές σπουδές, γνώσεις και εμπειρία, κυρίως σε θέμα πληροφορικής, και γι' αυτό είναι εξαιρετικά καλοπληρωμένες. 

Από την άλλη μεριά, σήμερα συναντούμε όλο και συχνότερα εργασίες που μπορεί να κάνει σχεδόν ο καθένας (σερβιτόρος, ψήστης, courier, καταχωρητής δεδομένων, τηλεφωνήτρια, καθαρίστρια κ.λπ.) και γι' αυτό πληρώνονται πολύ λίγο. Το χειρότερο όμως είναι ότι σε αυτές τις "ειδικότητες" ο εργαζόμενος δεν μαθαίνει τίποτε καινούριο που να του επιτρέψει αργότερα τη μεταπήδησή του σε άλλους επαγγελματικούς χώρους. Είναι δηλαδή ένας απλός διεκπεραιωτής εντολών (συνήθως από υπολογιστή) που ακόμη κι αν συμπληρώσει 10 ή 20 χρόνια στο ίδιο αντικείμενο γνωρίζει σχεδόν τα ίδια με όσους συναδέλφους του προσελήφθησαν πριν από ένα τρίμηνο και γι' αυτό δεν έχει καμία ελπίδα να ανελιχθεί επαγγελματικά (συνεπώς και κοινωνικά ή μορφωτικά). 

Ενώ λοιπόν κάποτε ο απλός εργάτης είχε τη δυνατότητα να γίνει εργοδηγός ή ακόμη και διευθυντής, σήμερα το "εργασιακό ασανσέρ" έχει διακόψει τη λειτουργία του και η πλειοψηφία των εργαζομένων είναι εγκλωβισμένη σε δουλειές χωρίς προοπτική. Δηλαδή, όλο και περισσότεροι άνθρωποι είναι πλέον καταδικασμένοι να επαναλαμβάνουν μέχρι τη σύνταξή τους την ίδια βαρετή και ανούσια εργασία, έχοντας ως μόνη οικονομική προοπτική τα ψίχουλα της κατ' αρχαιότητα αύξησης μισθού. 

Ακόμη όμως κι' αυτή η ταπεινή εργασία βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι "αγράμματοι" μετανάστες σκουπίζουν και ψήνουν το ίδιο καλά με τους πιο "καλλιεργημένους" και "εκλεπτυσμένους" ευρωπαίους, ενώ ο αυτοματισμός και η εκμηχάνιση της εργασίας κάνουν ό,τι μπορούν για να εξαλείψουν ολοκληρωτικά αυτές τις "ειδικότητες". (Π.χ. σύντομα θα είναι έτοιμα τα πρώτα Robot καθαρίστριες για χρήση σε νοσοκομεία, βιομηχανίες και άλλους μεγάλους χώρους.) 

Οι οικονομολόγοι και οι κοινωνιολόγοι έχουν παρατηρήσει εδώ και καιρό αυτό το φαινόμενο, καταγράφοντας τη μείωση του αριθμού των μεσαίων στελεχών και τη συρρίκνωση της έκτασης των μεσαίων στρωμάτων. (Στη Γαλλία για παράδειγμα οι κοινωνικές ανισότητες μειώθηκαν την εποχή του δεξιού Ζισκάρ ντ' Εσταίν και αυξήθηκαν κατά τη θητεία του σοσιαλιστή Φρανσουά Μιτεράν που τον διαδέχθηκε.) 

Όλες οι ενδείξεις λοιπόν μας λένε ότι οδηγούμαστε με σταθερά, και μάλλον γοργά, βήματα προς μια κοινωνία όπου οι λίγοι θα κερδίζουν πολλά, οι πολλοί λίγα, ενώ η κοινωνική κινητικότητα θα μειώνεται συνεχώς, καθώς σε λίγο μόνο η ελίτ κάθε χώρας θα διαθέτει τόσο την οικονομική δυνατότητα να χρηματοδοτήσει ακριβές εξειδικευμένες σπουδές όσο και τις γνωριμίες για να εξασφαλίσει αυτές τις ακριβοπληρωμένες θέσεις στους γόνους της. 

Η ιστορία μας διδάσκει όμως ότι κάπως έτσι ξεκινούν οι επαναστάσεις, αφού όταν περιορίζεις την πρόσβαση προς τον πλούτο και την εξουσία στην πλειοψηφία της κοινωνίας τότε η αντίδραση των αποκλεισμένων είναι πάντοτε βίαιη. 

Ας ελπίσουμε τουλάχιστον ότι η επόμενη κοινωνική αναταραχή θα διαφέρει από τις προηγούμενες. Θα είναι δηλαδή αναίμακτη και περισσότερο πολιτισμένη.

Γιώργος Επιτήδειος
gepiti@gepiti.com