Η Τουλίπα το σύμβολο της απόλυτης αγάπης, το έμβλημα της Κωνσταντινούπολης (Από την Ηλέκτρα Κουτούκη)

H Tulipa Praecox Ten ή Τουρκολαλάς

Έχουμε συνδέσει τη τουλίπα με τους κάμπους της Ολλανδίας και τις Κάτω Χώρες, όμως ιστορικά πολύ πριν είχε γίνει το έμβλημα της Κωνσταντινουπόλεως. Στους όμορφους κήπους γύρω απ’ τον Κεράτιο πρωτοκαλλιεργήθηκε όταν την έφεραν από τα βάθη της Ανατολής. Τόπος καταγωγής της φαίνεται ότι είναι η κεντρική Ασία, το Τιέν Σαν και τα όρη των Παμίρ Αλέ στο Ισλαμαμπάντ. Ενώ δεύτερη περιοχή είναι το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία, γενικά η περιοχή του Καυκάσου. Από εκεί εξαπλώθηκαν οι τουλίπες σε όλη τη Μεσόγειο. 

Η ευγένεια αυτού του λουλουδιού, χαρακτήριζε την ευγένεια της Πόλεως. Στο Βυζάντιο η τουλίπα σαν μοτίβο χρησιμοποιήθηκε και στη διακόσμηση των αρχιγραμμάτων της Βίβλου του 12ου αιώνα. Στην Ολλανδία πήγε την πρώτη τουλίπα ο βοτανολόγος Κάρολος Κλούσιος, το 1593, όταν έγινε διευθυντής του βοτανικού κήπου στο Λέιντεν και άρχισε η καλλιέργειά της για φαρμακευτικούς σκοπούς. Εδώ είναι η πατρίδα της, γιατί στην Ολλανδία πρωτοκαλλιεργήθηκε μόνο στα τέλη του 16ου αιώνα. Ακολούθησε όμως ένας τέτοιος οργασμός καλλιέργειας της τουλίπας σε όλη την περιοχή, με αποτέλεσμα να ταυτιστεί τελικά το φυτό με τις Κάτω Χώρες. 

Λένε επίσης πως ο Ολλανδός πρεσβευτής τον 16ο αιώνα την μετέφερε από το Βυζάντιο στην πατρίδα του. Οι αιώνες ακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ονομάζονται «αιώνες της τουλίπας» (Lale Devri). Οι Istanbul air-lines έχουν για έμβλημα την τουλίπα. Σήμερα το πρώτο βραβείο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Κωνσταντινούπολης είναι η Χρυσή Τουλίπα. Όμως αυτό το λεπτό άνθος «μαράθηκε» απ’ τις ορδές των μεταναστών της Ανατολής. Τίποτε πια δεν θυμίζει την τουλίπα στην Πόλη. Οι κάτοικοι εκεί δεν βλέπουν ούτε ένα λουλούδι στα μπαλκόνια. Τόσο η Μητρόπολη της Αλεξανδρούπολης όσο βέβαια και ο Δήμος της Πόλης, μπορούν να προωθήσουν σε κήπους και όπου αλλού, τη βιολογική τουλίπα.

Σε πολλούς Ελληνικούς, αλλά και Περσικούς μύθους αναφέρεται η τουλίπα. Μύθους που πλάθουν την ιστορία της γέννησής της. Στα βάθη της Ανατολής ήταν κάποτε ένας Πέρσης πρίγκιπας που ονομαζόταν Φαράχ. Ο Φαράχ ήταν πολύ ερωτευμένος με την Σχιρίν. Όταν η αγαπημένη του σκοτώθηκε, ο Φαράχ έπεσε με το άλογό του σε έναν γκρεμό και αυτοκτόνησε. Το αίμα του πότισε το έδαφος και κάθε σταλαγματιά του έγινε τουλίπα. Από τότε οι τουλίπες θεωρούνται σύμβολο της απόλυτης αγάπης.

Οι Έλληνες αγάπησαν πολύ τις τουλίπες. Στην περίοδο του Βυζαντίου γνωρίζουμε ότι τουλίπες καλλιεργούνταν στην Μικρά Ασία. Ο βεζίρης Λαλιζάρης καλλιεργούσε στους κήπους του πάνω από 500.000 τουλίπες. H τουλίπα δηλώνει καθαρά το «σ’ αγαπώ». Στις «Xίλιες και μια νύχτες» ο σουλτάνος χρησιμοποιούσε μια τουλίπα για να φανερώσει ποια από τις κυρίες του χαρεμιού θα μοιραζόταν το κρεβάτι του, αφήνοντάς τη να πέσει μπροστά στην εκάστοτε εκλεκτή. Kι αν εκείνος δεν εννοούσε ακριβώς «σ’ αγαπώ», το εννοούσαν οι έγκλειστες οδαλίσκες, όταν μέσα από τα κάγκελα του χαρεμιού πετούσαν τουλίπες στους αγαπημένους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν. 

Στην Ελλάδα συναντάμε τα δέκα από τα περίπου εκατό είδη τουλίπας που υπάρχουν στον κόσμο. Μερικά από αυτά φύονται μόνο στη χώρα μας. Στην Χίο συναντάμε τέσσερα από αυτά και τα ονομάζουμε λαλάδες: την Tulipa praecox, την Tulipa agenensis, την Tulipa clusiana, και την Tulipa undulatifolia. Στην Χίο συναντάμε τους λαλάδες κυρίως στο κεντρικό και νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού. Από τον Μάρτιο αρχίζουν και κατακλύζουν τις καλλιεργούμενες εκτάσεις, τους ελαιώνες, τους αμυγδαλεώνες, αλλά και τους αγρούς του νησιού. Το πότε αρχίζει η άνθισή τους εξαρτάται από το πόσο καλός είναι ο καιρός. Το κάθε φυτό δεν διατηρεί τα λουλούδια του πάνω από 7 έως 10 ημέρες. Στην Πελοπόννησο βρίσκουμε τη μοναδική κιτρινοπορτοκαλί τουλίπα στο Χιονοβούνι και στον Μαλέα, που μοιάζει με φλόγα και τη λένε και «φαναράκι». Επίσης η κατακίτρινη τουλίπα της Ζήρειας. Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει 9 είδη του ίδιου γένους: τη κλουσιανή, τη χαγέρεια, τη ορφανίδεια, τη νότια, τη πρώιμη, την ορεινή, τη βραχοφυής, τη κρητική, τη βοιωτική. Το τελευταίο είδος έχει έντονα κόκκινα άνθη και καλλιεργείται σε μερικά πάρκα και κήπους της Αθήνας για καλλωπιστικούς σκοπούς.

Είναι άγνωστο από πού κατάγεται το όνομα τουλίπα. Μια πιθανή εξήγηση είναι πως κατάγεται από το toliban, δηλαδή «το τουρμπάνι»: το κάλυμμα του κεφαλιού που φορούσαν οι άνθρωποι στη μέση ανατολή, το οποίο μοιάζει με τουλίπα.

Οι λαλάδες της Χίου αναλυτικά: 
H Tulipa Praecox Ten ή Τουρκολαλάς. Τα άνθη έχουν ζωηρό κόκκινο χρώμα. Έχει βολβό με χιτώνες εσωτερικά μαλλιαρούς (σε μερικά είδη η εσωτερική πλευρά του καλύπτεται από ένα παχύ τριχωτό στρώμα το οποίο του εξασφαλίζει επιπλέον προστασία από το κρύο. Γι΄ αυτό λοιπόν ονομάζονται «μαλλιαρές Τουλίπες»). Μπορεί να φτάσει το ύψος της μέχρι και 70 εκατοστά. Συναντάται και γύρω από καλλιεργούμενες εκτάσεις συνήθως αγρούς και ελαιώνες.

H Tulipa agenensis DC in Redoute ή φραγκολαλάς, φτάνει μέχρι τα 50 εκατοστά ύψος. Τα άνθη της είναι κόκκινα και στο εσωτερικό τους έχουν μαύρα στίγματα και κίτρινες ραβδώσεις. Απαντάται μέσα και γύρω από καλλιεργούμενες εκτάσεις, αγρούς και ελαιώνες.

H Tulipa clusiana DC in Redoute ή λαλαδάκι πολίτικο ή βαβιλούσικο. Είναι μια ποικιλία μικρόσωμης λαλάδας, μέχρι 60 εκατοστών ύψος, με λευκά άνθη με έντονες εξωτερικές ραβδώσεις πορφυρού χρώματος. Έρχεται από την Περσία, και είναι σπάνιο. Σπάνια συναντώνται πάνω από τρεις λαλάδες μαζί. Το φυτό κινδυνεύει από εξαφάνιση, λόγω της υπερβολικής εξόρυξης των βολβών. Συναντάται μέσα και γύρω από καλλιεργούμενες εκτάσεις αγρούς, ελαιώνες, λιβάδια, αλλά και σε ξερότοπους. Η τιμή του στην αγορά της πόλης την εποχή της ανθοφορίας του, είναι ιδιαίτερα υψηλή.

H Tulipa undulatifolia ή τουλίπα η κυμματόφυλλη. Έχει πορτοκαλοκόκκινα άνθη με μήκος περίπου 7 εκατοστά. Τα φύλλα της έχουν κυματιστά άκρα και φτάνει μέχρι τα 30 εκατοστά ύψος. Είναι σπάνιο είδος, και τείνει να εξαφανιστεί. Πιθανόν αν είναι το ίδιο είδος με την T. Boetica Boiss & Heldr. Φύεται σε καλλιεργούμενες περιοχές, αγρούς, και κυρίως σε αγρούς με καλλιέργειες σχίνου.

Οι ποικιλίες της τουλίπας είναι πολλές και διακρίνονται από χαρακτηριστικά:
- με άνθη απλά ή διπλά
- πρώιμες ή όψιμες
- με περιγόνιο πολύ ανοιχτό ή σχεδόν κλειστό
- με φύλλα περιγόνιου αμβλέα, οξέα ή κροσσωτά
- μονόχρωμες ή ποικιλόχρωμες
- μορφή νάνου ή γίγαντα

Η Τέχνη της Ανθοδετικής είναι μια από τις αρχαιότερες του κόσμου. Στην τέχνη της ικεμπάντα η τουλίπα συμβολίζει τη καλοσύνη, συμπόνια. τέλεια αγάπη, τύχη.
Προσφέροντας κόκκινη τουλίπα δηλώνουμε αγάπη, με τη κίτρινη δηλώνουμε την ανείπωτη αγάπη. Γεμίζουν το βλέμμα μας με τα χρώματα, γίνονται ανθοδέσμες για να μπουν στο σπίτι μας, γιατρικά για να μας τονώσουν. 
Οι τουλίπες είναι εικόνες, σύμβολα μιας γλώσσας γεμάτης ποίηση και μας φέρνουν την αστείρευτη ενέργεια της φύσης. 

Ο Οδυσσέας Ελύτης γράφει:
Βίτσα τουλίπα μάγουλο της έγνοιας
Σπλάχνο δροσάτο της φωτιάς
Θα ρίξω ανάσκελα τον Μάη θα τον σφίξω στα μπράτσα μου
Θα τον δείρω τον Μάη θα τον σπαράξω

O Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα

Παναγιά με τα πλουμίδια
Ολάνθιστη θεόρατη
Τουλίπα
Μεσ’στο καράβι από φως
Περνάς 
Πάνω από της πολιτείας
Την παρλίρροια
Ανάμεσα σε τραγούδια θαμπά
κι’ αστέρια κρυσταλλένια

Η Τουρκοκύπρια ποιήτρια Νεσιέ Γιασίν έχει κυνηγηθεί ανελέητα από το καθεστώς Ντενκτάς για τους αγώνες της υπέρ της ειρήνης, της επανένωσης της Κύπρου και, κυρίως, για την ποίηση της που θεωρήθηκε εθνοπροδοτική.
Στο ποίημα «Το φως που γεννιόταν εντός μου» γράφει: 
«Το ’ξερα από τότε, 
Πως την ψυχή μου θα ’κλεβες μια μέρα. 
Καθώς κάτω από τις σκάλες κρυβόμουνα
Κλαίγοντας για φόνους οικογενειακούς 
Μου ψιθύριζε όνειρα για το μέλλον
Το φως που γεννιόταν εντός μου.
Τρεις άγγελοι μου φανερώθηκαν
Ο ένας μου έφερε μια τουλίπα πορφυρή
Ο δεύτερος ένα σου φιλί
Ο τρίτος ήρθε με χέρια αδειανά
Κι ανήσυχα με κοίταξε στα μάτια. 
Ύστερα με κυνήγησαν των σκοτωμένων τα φαντάσματα
Που ήρθανε με ρούχα ματωμένα
Ενώ στην πύλη του παραδείσου
Δασκάλα ιστορικός απάγγελνε το ψέμα. 
Τόσο μα τόσο πολύ σε περίμενα
Στους έρημους πύργους της Βαβυλώνας
Βγάλε τα ρούχα του στρατού 
Κι έλα κοντά μου
Και χάρισ’ μου τρία παιδιά απ’ τις ψυχές των πεθαμένων…»

Ηλέκτρα Κουτούκη
Δημοσιογράφος