Survivor - Η αληθινή ιστορία (Από τον Μιχάλη Πολίτη)

Δύο μέρες μετά το τσουνάμι, που σφυροκόπησε το νησί όπου οι πρόγονοί του έζησαν για δεκάδες χιλιάδες χρόνια ένας μοναχικός ιθαγενής στεκόταν γυμνός στην παραλία, κοιτάζοντας το ελικόπτερο της ακτοφυλακής που αιωρούταν πάνω από το κεφάλι του. Έπειτα ήρεμα σήκωσε το τόξο του και εξακόντισε ένα βέλος προς το ελικόπτερο. Ήταν ένα σήμα που οι Sentinelese στέλνουν στον κόσμο για χιλιετίες: Αφήστε μας μόνους!

26 Δεκεμβρίου 2004. Μόλις έχει γίνει γνωστός ο μεγάλος σεισμός στον Ινδικό Ωκεανό. Όσοι ασχολούμαστε με τον κόσμο των φυτών έχουμε ήδη συνειδητοποιήσει ότι πολλοί πληθυσμοί και είδη φυτών ίσως να εκλείψουν εντελώς από την γη μετά από αυτό το γεγονός. Τα φυτά βλέπετε δεν έχουν τρόπο διαφυγής από την καταστροφική μανία των τσουνάμι και το οικοσύστημα της περιοχής είχε μεταβληθεί δραματικά.

Θα ήταν πρόωρο να γράψουμε τις ανησυχίες μας για τα είδη φυτών που κινδυνεύουν με εξαφάνιση τη στιγμή που, όπως αποδείχθηκε αργότερα δεν ξέραμε πόσο τρομακτικά ήταν τα αποτελέσματα της καταστροφής σε ανθρώπινες απώλειες.

Ο ανθρώπινος πόνος είχε προτεραιότητα, ο χαμός χιλιάδων συνανθρώπων μας ήταν το τραγικότερο αποτέλεσμα του σεισμού έστω κι αν το ανθρώπινο είδος δεν κινδύνευε με εξαφάνιση. Ή μήπως κινδύνευε;

Πράγματι! Στο επίκεντρο του σεισμού, στο αρχιπέλαγος των νησιών Andaman και Nicobar, ζούσαν οι αρχαιότερες ίσως ανθρώπινες φυλές. Μερικές εκατοντάδες ανθρώπων που ο κόσμος δεν άλλαξε ποτέ γι' αυτούς. Ξέμειναν στην προϊστορική εποχή και είναι ένα ζωντανό κομμάτι της ανθρώπινης εξέλιξης και ένα σημαντικό αντικείμενο μελέτης για τους ανθρωπολόγους. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι φυλές αυτές αριθμούσαν μερικές εκατοντάδες ή και δεκάδες μέλη η κάθε μία, εύκολα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο σεισμός και τα τσουνάμι τις είχαν αφανίσει εντελώς.

Έκανα λοιπόν μια έρευνα στο διαδίκτυο για την τύχη αυτών των ανθρώπων μετά τον σεισμό από την πρώτη κιόλας μέρα. Παρ' όλο που τα νησιά του Αρχιπελάγους Andaman και Nicobar βρέθηκαν στο επίκεντρο του σεισμού και συγκεκριμένα το νησί Car Nicobar σχεδόν εξαφανίστηκε, τα νέα για την τύχη των πρωτόγονων αυτών ιθαγενών ήταν ασαφή. Χρειάστηκε να περιμένω τρεις εβδομάδες ώστε να σας δώσω σ' αυτό το άρθρο την είδηση ότι τα μέλη των φυλών αυτών τελικά επέζησαν όλα. Το πώς θα το δούμε παρακάτω αφού πρώτα γνωρίσουμε τον τόπο, τους ανθρώπους, το παρελθόν και το παρόν, για να συμπεράνουμε το μέλλον.

Γεωγραφικά στοιχεία

Το Αρχιπέλαγος Andaman - Nicobar πήρε το όνομά του από ένα σύμπλεγμα 572 νήσων από τα οποία τα 38 κατοικούνται ή τουλάχιστον κατοικούνταν πριν τον σεισμό. Τοποθετημένη στον κόλπο της Βεγγάλης, αυτή η ομάδα των 572 νησιών βρίσκεται 193 χλμ μακριά από το ακρωτήριο Negrais στη Myanmar, 1255 χλμ από την Καλκούτα, και 1190 χλμ από το Chennai. Οι δύο σημαντικές ομάδες νησίδων είναι το αρχιπέλαγος Ritchie και τα νησιά Labyrinth. Τα νησιά Nicobar βρίσκονται νότια των νησιών Andaman, 121 χλμ από το νησί Little Andaman. Τα νησιά αυτά ανήκουν διοικητικά στην Ινδία, ο πληθυσμός τους ήταν 365.265 σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2001. Πρωτεύουσα των νησιών είναι η Port Blair που βρίσκεται στο Andaman.

Χλωρίδα και πανίδα

Phalenopsis Speciosa - Σπάνια Ορχιδέα των Νησιών Nicobar

Τα σκεπαστά τροπικά δάση των νησιών φιλοξενούσαν μέχρι τώρα 3.000 είδη φυτών συμπεριλαμβανομένων των μαγγροβίων (μάγκλη η ριζοφόρος), των επιφύτων (130 φτέρες, 100 ορχιδέες), των φοινίκων, των ξυλωδών αναρριχομένων, των δέντρων ξυλείας (τικ, μαόνι, Andaman paduk) και μιας ευρείας ποικιλίας τροπικών φρούτων. Η θαλάσσια πανίδα επίσης συμπεριλάμβανε μια ευρεία ποικιλία τροπικών ψαριών και κοραλλιών. Για να συντηρηθεί η ποικιλομορφία και η μοναδικότητα της πανίδας και της χλωρίδας και να μελετηθεί η εύθραυστη φύση του οικοσυστήματος εδώ, υπήρχαν 96 προστατευμένες περιοχές απλωμένες σε πάνω από 466.218 τετρ. χλμ και εννέα εθνικά πάρκα απλωμένα σε πάνω από 1.153.938 τετρ. χλμ επιφάνειας των νησιών. 

Ιστορία

Από τους προϊστορικούς χρόνους, αυτά τα νησιά είναι το σπίτι  αυτοχθόνων φυλών. 

Σύμφωνα με την παράδοση της θαλάσσιας ονοματολογίας τα ονόματα των νησιών αυτών αποδίδονται στον γνωστό Έλληνα γεωγράφο κι αστρονόμο Κλαύδιο Πτολεμαίο. Η "Αγαθού Δαίμονος Νήσος" (Agathou daimonos nesos)= Andaman και οι "Βαρούσαι Νήσοι" (Nesoi Baroussai)= Nicobar, όπως έμειναν παραφρασμένα μέχρι σήμερα.

Αλλά ο πρώτος εποικισμός πραγματοποιήθηκε από τους Βρετανούς το 1789 και εγκαταλείφθηκε αργότερα το 1796. Ο δεύτερος εποικισμός ήταν ουσιαστικά ένας ποινικός εποικισμός. Τα νησιά επιλέχθηκαν σαν τόπος εξορίας σε μια απόφαση που λήφθηκε το 1858, μετά τον πρώτο πόλεμο για την ινδική ανεξαρτησία. Ακολούθησαν εποικισμοί από εξόριστους που ανήκαν σε μερικές εγκληματικές φυλές από τις κεντρικές και ενωμένες επαρχίες της Ινδίας, και από πρόσφυγες από το πρώην ανατολικό Πακιστάν και τη Σρι Λάνκα.

Υπάρχουν πέντε πρωτόγονες φυλετικές ομάδες που έχουν εντοπιστεί στα νησιά Andaman & Nicobar. Είναι οι:
1) Great Andamanese στο νησί Great Andaman
2) Onges στο νησί Litle Andaman 
3) Jarawas στο νότιο και μεσαίο Andaman 
4) Sentinelese στο νησί Sentinel 
5) Shompens στο Great Nicobar 

Οι ιθαγενείς αυτών των φυλών ζουν με τον αρχαιότερο, νομαδικό τρόπο ζωής που είναι γνωστός στον άνθρωπο, παγωμένοι στο παλαιολιθικό παρελθόν τους. Πολλοί ανάβουν φωτιά με το τρίψιμο των πετρών. Ψαρεύουν και κυνηγούν με τόξα και βέλη, και ζουν στις κοινόβιες καλύβες φτιαγμένες από φύλλα και άχυρα. 

Και δεν βλέπουν με καλό μάτι τους ξένους. 

Nicobarese

Για την ιστορία θα πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχει και μια σημαντική πιο εξελιγμένη φυλή ιθαγενών οι Nicobarese, κυρίως στο νησί Car Nicobar. Αριθμεί 30.000 μέλη. Αντίθετα από τις άλλες φυλές, οι Nicobarese είναι κατά ένα μεγάλο μέρος καλλιεργητές γης. Οι περισσότεροι έχουν ασπαστεί τον Χριστιανισμό, και έχουν αφομοιωθεί από τους έποικους περισσότερο από τις άλλες φυλές του Andaman και Nicobar, αλλά ακόμα διατηρούν ευδιάκριτο τον πολιτισμό τους. Οι Nicobarese ήταν οι μοναδικοί που πλήρωσαν το τίμημα του σεισμού καθώς μετράνε χιλιάδες θύματα, αφού το νησί τους εξαφανίστηκε κυριολεκτικά. Πλήρωσαν το τίμημα του "εκπολιτισμού" τους.

Οι φυλές των νησιών Andaman κατάγονται από την Αφρική. Ανήκουν στην "νέγρικη" ράτσα και πιστεύεται ότι έφτασαν στα νησιά πριν 60.000 χρόνια.

Οι φυλές των νησιών Nicobar είναι μογγολικής καταγωγής. Πιστεύεται ότι έφτασαν στα νησιά από την ακτή Malay-Burma πριν μερικές χιλιάδες χρόνια.

Γνωριμία με τις φυλές

Great Andamanese

1) Οι Great Andamanese: Πληθυσμός 41 - Κάποτε ήταν οι μεγαλύτεροι στον πληθυσμό μεταξύ των διάφορων φυλών που κατοικούσαν στα νησιά Andaman. Ο κατ' εκτίμηση πληθυσμός τους το 1789 ήταν 10.000. Μέχρι το 1901, ο αριθμός τους είχε μειωθεί σε 625 και μέχρι το 1969 ο αριθμός τους είχε μειωθεί σε 19 μόνο. Σύμφωνα με την απογραφή του 1971, μόνο 24 απ' αυτούς επέζησαν, αλλά από 1999 ο αριθμός τους έχει αυξηθεί σε 41. Η διοίκηση των νήσων κάνει το καλύτερό της για να προστατεύσει και να συντηρήσει αυτές τις φυλές. Αυτή η φυλή έχει εγκατασταθεί σε ένα μικρό νησί που ονομάζεται Strait Island. Οι Great Andamanese είναι βοσκοί. Σήμερα, τρώνε ρύζι, chapati και άλλα πιο σύγχρονα τρόφιμα. Μπορούν να μαγειρέψουν τα τρόφιμα χρησιμοποιώντας καρυκεύματα. Κατά περιόδους, πηγαίνουν ακόμα μέσα στα δάση για κυνήγι και συλλογή τροφής. Στην πραγματικότητα στα παραδοσιακά τους τρόφιμα περιλαμβάνονται ψάρια, dugong, χελώνα, αυγά χελωνών, καβούρια, ρίζες και βολβοί. Τρώνε επίσης το χοιρινό κρέας, τη σαύρα ραβδοσκόπο του Andaman, κ.λπ.... Σαν υδρόβιοι άνθρωποι απολαμβάνουν το χταπόδι, τα μαλάκια, τα κογχύλια και τα οστρακοειδή εκτός από τους διάφορους τύπους καβουριών και ψαριών. Μερικοί από αυτούς καλλιεργούν λαχανικά. Αργότερα άρχισαν να εκτρέφουν και πουλερικά στα αγροκτήματα. Η επαφή τους με τις αστικές και πιο προηγμένες κοινότητες των νησιών είχε σαν αποτέλεσμα να αποκτήσουν ανθυγιεινές συνήθειες κατανάλωσης ποτών αλλά και να εκτεθούν σε ιδιαίτερα μεταδοτικές ασθένειες.

Onge

2) Οι Onge: Πληθυσμός 100 - Οι Onge είναι μια από τις πιο πρωτόγονες φυλές στην Ινδία. Ανήκουν στο φυλετικό απόθεμα Negrito και έχουν εκτοπιστεί στους διατηρημένους θύλακες στον κολπίσκο Dugong και το νότιο κόλπο του νησιού Little Andaman. Μικραίνουν επίσης σε αριθμό. Ζουν σε μια απομακρυσμένη γωνιά της χώρας σε ένα μικρό θύλακα. Είναι ημινομαδική φυλή και πλήρως εξαρτώμενοι από τα τρόφιμα που παρέχονται από τη φύση. Έχουν αρχίσει να εξοικειώνονται με τους ξένους. Η προσπάθεια προσέγγισης και βοήθειάς τους από την διοίκηση των νησιών έχει αποδειχθεί επιτυχής. Τους έχουν παρασχεθεί σπίτια τύπου καλυβών pucca, τρόφιμα, ενδύματα, φάρμακα, κ.λπ... Τρώνε χελώνες, ψάρια, ρίζες, φρούτα κ.λπ.... Έχουν αναπτύξει την χειροτεχνία. Οι Onge μπορούν να κατασκευάσουν κανό. Αυτή η φυλή έχει μείνει κολλημένη στο παρελθόν λόγω του τρόπου ζωής των μελών της. Επίσης το ποσοστό αναπαραγωγής τους έχει γίνει πολύ χαμηλό. 

Jarawa

3) Οι Jarawa: Πληθυσμός 270 περίπου - Άγρια φυλή της ζούγκλας που απέφευγε την επαφή με τους έποικους και τους άλλους ξένους. Είχαν αναφερθεί εχθροπραξίες και σκοτωμοί. Έχουν αρχίσει να γίνονται φιλικοί τα τελευταία χρόνια. Βγαίνουν συχνά από τη ζούγκλα και ανακατεύονται με τον άλλο κόσμο του νησιού που τους προσφέρει φρούτα και φάρμακα. Ωστόσο αφήνονται να επιστρέφουν στο φυσικό τους βιότοπο χωρίς να πιέζονται να ενσωματωθούν με τον πολιτισμένο κόσμο. Οι Jarawa αν και πολύ απομονωμένοι, εμφανίζονται να είναι υγιείς, με απαλό δέρμα, πυκνά σγουρά μαλλιά, πολύ εύρωστα χέρια και πόδια και εύρωστα κόκαλα. Είναι από την φύση τους κατάλληλοι για να κυνηγούν και να ψαρεύουν. Αντίθετα από τις άλλες φυλές που αναφέραμε νωρίτερα, οι Jarawa δεν εξαρτώνται από την αποθήκευση αγαθών και από την βοήθεια των άλλων για να ζήσουν. Σαν νομαδική φυλή, συντηρούνται με το κυνήγι, το ψάρεμα και τη συλλογή τροφής από τη φύση. Οι παραδοσιακές τροφές τους είναι τα αγριογούρουνα, οι χελώνες και τα αυγά τους, τα καβούρια και άλλα οστρακοειδή, τα φρούτα και το μέλι. 

Sentinelese

4) Οι Sentinelese: Πληθυσμός 50-250 - Οι Sentinelese είναι οι κάτοικοι του νησιού Βόρειο Sentinel. Η περιοχή είναι περίπου 60 τετρ. χιλιόμετρα. Είναι πιθανώς οι μόνοι παλαιολιθικοί άνθρωποι παγκόσμια, που επιζούν σήμερα χωρίς επαφή με οποιαδήποτε άλλη ομάδα ή κοινότητα. Θεωρούνται ως παρακλάδι των φυλών Onge και Jarawa και έχουν αποκτήσει μια διαφορετική ταυτότητα λόγω του ότι ζουν απομονωμένοι και έχουν χάσει την επαφή με τις κύριες φυλές. Οι Sentinelese είναι πολύ εχθρικοί και δεν αφήνουν ποτέ το νησί τους. Πολύ λίγα πράγματα είναι γνωστά για αυτήν την εχθρική φυλή. 

Shompens

5) Οι Shompens: Πληθυσμός 380 - Η κατοικία των Shompens είναι το Great Nicobar που είναι το μεγαλύτερο νησί μεταξύ της ομάδας των νησιών Nicobar. Όπως όλοι οι Nicobarese, ανήκουν στη μογγολική φυλή. Οι Shompens χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Η μικρότερη κατηγορία είναι γνωστή σαν Mawa Shompens. Κατοικούν στις περιοχές πολύ κοντά στην παράκτια ζώνη κατά μήκος των κοιλάδων των ποταμών. Είναι πολύ ντροπαλοί. Είναι αρκετά οικείοι με τους Nicobarese. Η άλλη ομάδα Shompens είναι η σημαντικότερη. Είναι εχθρικοί και ζουν στις περιοχές των ποταμών Alexendra και Galathia και επίσης στην ανατολική ακτή της περιοχής προς στο εσωτερικό του νησιού. Στο παρελθόν, οι δύο αυτές ομάδες είχαν έριδες μεταξύ τους. Αλλά τώρα, αυτή η εχθρότητα έχει σταματήσει, πιθανώς επειδή ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί κατά πολύ από διάφορες ασθένειες. Με τον εποικισμό στον κόλπο Campbell του Great Nicobar, οι Shompens άρχισαν να επισκέπτονται τους αποίκους και να αποβάλουν βαθμιαία τη συστολή και την αδιάφορη στάση τους απέναντι στους εκπολιτισμένους ανθρώπους.

Τι απέγιναν οι φυλές μετά τον σεισμό και τα τσουνάμι;

Δύο μέρες μετά το τσουνάμι, που σφυροκόπησε το νησί όπου οι πρόγονοί του έζησαν για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, ένας μοναχικός ιθαγενής στεκόταν γυμνός στην παραλία, κοιτάζοντας το ελικόπτερο της ακτοφυλακής που αιωρούταν πάνω από το κεφάλι του. Έπειτα ήρεμα σήκωσε το τόξο του και εξακόντισε ένα βέλος προς το ελικόπτερο. Ήταν ένα σήμα που οι Sentinelese στέλνουν στον κόσμο για χιλιετίες: Αφήστε μας μόνους!

Μετά από το τσουνάμι, οι εναπομείναντες 41 Andamanese πρόλαβαν και  εγκατέλειψαν τη βυθισμένη πλευρά του νησιού τους Strait Insland και κατευθύνθηκαν στην πρωτεύουσα του νησιού Andaman την Port Blair.

Οι 73 Onges που έμεναν στον κολπίσκο Dugong στο Little Andaman, μετακινήθηκαν σε ψηλότερα σημεία όταν είδαν το επίπεδο της θάλασσας να πέφτει και έτσι επέζησαν. 

Ένα κοριτσάκι αγνώστων στοιχείων από το Little Andaman πίνει γάλα σε καταυλισμό διασωθέντων στην Port Blair.

Μια εβδομάδα μετά το τσουνάμι μια μικρή ομάδα Jarawa βγήκε από την ζούγκλα και επιβεβαίωσε στους άνδρες της ακτοφυλακής ότι όλα τα μέλη της φυλής είναι ζωντανά. Παρά τις ερωτήσεις αρνήθηκαν να πουν πως κατάφεραν να επιζήσουν. "Ο κόσμος μας είναι στο δάσος," είπαν. "Ο δικός σας είναι απ' έξω. Δεν μας αρέσει ο κόσμος που είναι απ' έξω."

Οι Sentinelese δεν πρέπει να έπαθαν μεγάλη ζημία από το τσουνάμι. Το νησί τους, εμφανίζεται να είναι σχετικά απρόσβλητο και έδωσαν σημεία ζωής γρήγορα, άσχετα αν υποδέχτηκαν τα ελικόπτερα με εχθρικά βέλη.

Οι πτήσεις ελικοπτέρων πάνω από το έδαφός των Shompens διαπίστωσαν ότι το δάσος τους έχει βλαφτεί ελάχιστα, αυξάνοντας τις ελπίδες ότι η φυλή έχει επιζήσει λίγο πολύ άθικτη. 

Πώς εξηγείται λοιπόν ότι οι αυτόχθονες ιθαγενείς στα νησιά Ανταμάν και Νικομπάρ διασώθηκαν από τη μανία του τσουνάμι; 

Πιθανότατα προειδοποιήθηκαν από τη συμπεριφορά των πουλιών και των ψαριών και διέφυγαν στα δάση και στις υψηλότερες περιοχές των νησιών πριν το τσουνάμι σαρώσει τις ακτές, στις 26 Δεκεμβρίου. 

Η παράδοση των φυλών αυτών, σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους, έχει αναφορές σε ένα τεράστιο κατακλυσμό που αλλάζει τη μορφολογία των νησιών. "Αυτό σημαίνει ότι ίσως κάτι τέτοιο έχει ξανασυμβεί. Τελικά, η συλλογική μνήμη της κοινότητας πηγαίνει πίσω χιλιάδες χρόνια", εξηγούν οι ανθρωπολόγοι. Γι' αυτό πρότειναν στην ινδική κυβέρνηση "την άμεση καταγραφή των συστημάτων προειδοποίησης που χρησιμοποιούν οι αρχαίες φυλές στο αρχιπέλαγος".

"Μπορούν να μυρίσουν τον αέρα. Μπορούν να μετρήσουν το βάθος της θάλασσας με τον ήχο των κουπιών τους. Έχουν μια έκτη αίσθηση, που δεν κατέχουμε". 

Οι ανθρωπολόγοι πιθανολογούν ότι η αρχαία γνώση σχετικά με την κίνηση του αέρα και την πτήση των πουλιών μπορεί να είναι αυτή που έσωσε τις ζωές πολλών ιθαγενών. Φαίνεται ότι εγκατέλειψαν τις ακτές προτού τις κτυπήσουν τα μεγάλα κύματα, όταν μάλιστα θα έπρεπε φυσιολογικά να βρίσκονται σ' αυτές για να ψαρεύουν αυτή την εποχή του έτους. 

Εντούτοις, η μοίρα αυτών των ανθρώπων δεν θα είναι γνωστή έως ότου ολοκληρωθεί η έρευνα, για τα αποτελέσματα της καταστροφής. Οι ειδικοί επιστήμονες θα αξιολογήσουν πόσο έχει βλαφτεί το οικοσύστημα των νησιών τους, ιδιαίτερα οι υδάτινες πηγές, και πόσο αυτό θα μπορούσε να αλλάξει τις ζωές των ιθαγενών.

Μια σημείωση για την ορολογία: Οι φυλετικοί άνθρωποι των νησιών Andaman και Nicobar δεν είναι ούτε "πρωτόγονοι" ούτε ζουν στην "λίθινη εποχή". Ο τρόπος ζωής τους δεν έχει παραμείνει αμετάβλητος για χιλιάδες έτη. Όπως σε όλους τους λαούς, οι πολιτισμοί τους εξελίσσονται συνεχώς. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο οι φυλές δεν μπορούν και να επιζήσουν και να αναπτυχθούν, εφ' όσον τα εδάφη και οι πόροι τους είναι ασφαλείς.

Το βέβαιο είναι ότι οι αυτόχθονες κάτοικοι των νησιών του αρχιπελάγους είναι οι πραγματικοί "survivors", οι πραγματικοί επιζήσαντες. Κι αν σήμερα κινδυνεύουν εντελώς από εξαφάνιση, αυτό δεν οφείλεται ούτε στους σεισμούς ούτε στα τσουνάμι. Οφείλεται κυρίως στην ασέβεια που δείχνουμε προς την φύση και στην αδιαφορία μας να την προστατεύσουμε ή να προστατευτούμε από αυτήν σαν ανθρώπινο είδος. Στην ματαιόδοξη προσπάθειά μας να επιβάλλουμε πάση θυσία αυτό που λέγεται σύγχρονος πολιτισμός!

Μιχάλης Πολίτης